ประสิทธิผลการใช้เครื่องมือการกระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้ากระแสตรงในผู้ป่วยโรคซึมเศร้า : การวิจัยเชิงทดลองแบบมีการสุ่ม

วิรีย์อร จูมพระบุตร; ธรณินทร์ กองสุข; สุวรรณา อรุณพงค์ไพศาล; ศุภชัย จันทร์ทอง; จินตนา ลี้จงเพิ่มพูน; หทัยรัตน์ สายมาอินทร์; สุพัตรา สุขาวห

ผู้แต่ง

วิรีย์อร จูมพระบุตร โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิ์ กรมสุขภาพจิต
ธรณินทร์ กองสุข โรงพยาบาลจิตเวชขอนแก่นราชนครินทร์ กรมสุขภาพจิต
สุวรรณา อรุณพงค์ไพศาล งานบริการวิจัย คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
ศุภชัย จันทร์ทอง โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิ์ กรมสุขภาพจิต
จินตนา ลี้จงเพิ่มพูน โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิ์ กรมสุขภาพจิต
หทัยรัตน์ สายมาอินทร์ คณะพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยอุบลราชธานี
สุพัตรา สุขาวห โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิ์ กรมสุขภาพจิต

คำสำคัญ:

กระตุ้นสมอง, กระแสไฟฟ้าตรง, โรคซึมเศร้า

บทคัดย่อ

หลักการและวัตถุุประสงค์: การเกิดโรคซึมเศร้าเกี่ยวข้องกับความผิดปกติของการหลั่งสารเคมีในสมอง จึงเป็นที่มาของการศึกษาผลของการรักษาโรคซึมเศร้าด้วยการกระตุ้นสมองด้วยไฟฟ้ากระแสตรง ผ่านเครื่อง transcranial direct current stimulation (tDCS) ที่มีผลต่ออาการซึมเศร้า

วิธีการศึกษา: เป็นการศึกษาเชิงทดลองแบบ double blind randomized controlled trial ดำเนินการระหว่างเดือนพฤษภาคม 2561-ธันวาคม 2564 อาสาสมัครเป็นผู้ป่วยโรคซึมเศร้าที่มีอาการระดับปานกลางและได้รับยาต้านเศร้า ที่โรงพยาบาลพระศรีมหาโพธิ์ จำนวน 54 ราย สุ่มเข้ากลุ่มทดลองและกลุ่มควบคุม กลุ่มละ 27 ราย บำบัดด้วยเครื่อง tDCS และ sham วัดผลด้วยแบบประเมินอาการซึมเศร้าด้วย 9 คำถาม (9Q) จำนวน 6 ครั้ง คือ หลังการบำบัดอีก 15, 30, 45 วัน 1, 2 และ 3 ปี วิเคราะห์ข้อมูลแบบ intention to treat analysis ด้วยวิธี Last Observation Carried Forward (LOCF) และอัตราการหายด้วย survival analysis

ผลการศึกษา: หลังสิ้นสุดการบำบัด 15, 30 และ 45 วัน พบว่า คะแนนเฉลี่ยของอาการซึมเศร้าของกลุ่ม tDCS ระดับปานกลางขึ้นไปลดลงมากกว่ากลุ่ม sham แต่ไม่แตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p>.05) อัตราการหายจากการประเมินด้วย 9Q<7 กลุ่ม tDCS สูงกว่ากลุ่ม sham 1.62 เท่า แต่ไม่ต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (OR = 1.62, 95%CI 0.67-3.91, p>.05) ผลข้างเคียงในสัปดาห์แรกพบอาการเสียวแปล๊บบริเวณที่กระตุ้น ร้อยละ 55.56 ปวดศีรษะ ร้อยละ 22.2 และแสบคันผิวหนัง ร้อยละ 18.52 และเมื่อติดตาม 1,2,3 ปี พบว่า กลุ่ม tDCS มีโอกาสที่จะมีระยะเวลาการหายมากกว่ากลุ่ม sham

สรุป: tDCS ลดอาการซึมเศร้าในผู้ป่วยโรคซึมเศร้าที่มีอาการระดับปานกลาง หลังสิ้นสุดการบำบัด 15 วัน และ 30 วัน มีผลข้างเคียงน้อย เมื่อติดตามการหายได้นานกว่า 3 ปี อย่างไรก็ตาม การศึกษาครั้งนี้ยังไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ อาจเป็นจากกลุ่มตัวอย่างน้อย ในการศึกษาครั้งต่อไปควรกำหนดกลุ่มตัวอย่างที่มากขึ้น

เอกสารอ้างอิง

Kongsuk T, Pengjuntr W, Kittirattanapaiboon P, Kenbubpha K, Sukawaha S, Leejongpermpoon J, et al. The prevalence of major depressive disorders in Thailand. Proceedings of WPA section on epidemiology and public health-2010 meeting prediction in psychiatric epidemiology: from childhood and adolescence to adulthood July 11-14, 2010-Lisbon, Portugal. 2010.

Villanueva R. Neurobiology of major depressive disorder. Neural Plast 2013;2013:873278. doi:10.1155/2013/873278

Arunpongpaisal S, Wasikanont S. Editors. Depression textbook. Khon Kaen: Khlang Nanawittaya Printing House; 2015.

Grimm S, Beck J, Schuepbach D, Hell D, Boesiger P, Bermpohl F, et al. Imbalance between left and right dorsolateral prefrontal cortex in major depression is linked to negative emotional judgment: an fMRI study in severe major depressive disorder. Biol Psychiatry 2008;63(4):369-76. doi:10.1016/j.biopsych.2007.05.033.

Schildkraut JJ. The Catecholamine hypothesis of affective disorders: a review of supporting evidence. Am J Psychiatry 1965;122(5):509-22. doi:10.1176/ajp.122.5.509.

Nitsche MA, Liebetanz D, Antal A, Lang N, Tergau F, Paulus W. Modulation of cortical excitability by weak direct current stimulation-technical, safety and functional aspects. Suppl Clin Neurophysiol 2003;56:255-76. doi:10.1016/S1567-424X(09)70230-2.

Kritsanaprakokit T, Phaholphak S. Brain stimulation for treating depression in Arunpongpaisal, Wasikanont S. Editors. Depression textbook. Khon Kaen: Khlang Nanawittaya Printing House; 2015.

Boggio PS, Rigonatti SP, Ribeire RB, Myczkowski ML, Nitsche MA, Pascual-Leone A, et al. A randomized, double-blind clinical trial on the efficacy of cortical direct current stimulant for the treatment of major depressive disorder. Int J Neuropsychopharmacol 2008;11(2):249-54. doi:10.1017/S1461145707007833.

Palm U, Hasan A, Strube W, Padberg F. tDCS for the treatment of depression: a comprehensive review. Eur Arch Psychiatry Clin Neurosci 2016;266(8):681-94. doi:10.1007/s00406-016-0674-9.

Shiozawa P, Fregni F, Benseñor IM, Lotufo PA, Berlim MT, Daskalakis JZ, et al. Transcranial direct current stimulation for major depression: an updated systematic review and meta-analysis. Int J Neuropsychopharmacol 2014;17(9):1443-52. doi:10.1017/S1461145714000418.

Brunoni AR, Amadera J, Berbel B, Volz MS, Rizzerio BG, Fregni F. A systematic review on reporting and assessment of adverse effects associated with transcranial direct current stimulation. Int J Neuropsychopharmacol 2011;14(8):1133-45. doi:10.1017/S1461145710001690.

Loo CK, Alonzo A, Martin D, Mitchell PB, Galvez V, Sachdev P. Transcranial direct current stimulation for depression: 3-week, randomised, sham-controlled trial. Br J Psychiatry 2012;200(1):52-9. doi:10.1192/bjp.bp.111.097634.

Meron D, Hedger N, Garner M, Baldwin DS. Transcranial direct current stimulation (tDCS) in the treatment of depression: Systematic review and meta-analysis of efficacy and tolerability. Neurosci Biobehav Rev 2015;57:46-62. doi:10.1016/j.neubiorev.2015.07.012.

Kalu UG, Sexton CE, Loo CK, Ebmeier KP. Transcranial direct current stimulation in the treatment of major depression: a meta-analysis. Psychol Med 2012;42(9):1791-800. doi:10.1017/S0033291711003059.

Berlim MT, Van den Eynde F, Daskalakis ZJ. Clinical utility of transcranial direct current stimulation (tDCS) for treating major depression: a systematic review and meta-analysis of randomized, double-blind and sham-controlled trials. J Psychiatr Res 2013;47(1):1-7. doi:10.1016/j.jpsychires.2012.09.025.

Frison L, Pocock SJ. Repeated measures in clinical trials: Analysis using mean summary statistics and its implications for design. Stat Med 1992;11(13):1685–704. doi:10.1002/sim.4780111304.

Kongsuk T, Janthong S, Kenbupha K, Sukawa S, Leejongpempoon J, Khamkhom K, et al. 8-question suicide risk assessment. Proceedings of the 9th International Conference on Mental Health 2010 Aug 18-20 Mahanak, Bangkok.

Kongsuk T, Arunpongpaisal S, Janthong S, Prukkanone B, Sukawa S, Leejongpempoon J. Diagnostic criterion validity of the 9-question depression assessment in the revised Central Thai language. Journal of the Psychiatric Association of Thailand 2018;63:321-34.

Kitisomprayoonkul W. Transcranial Direct Current Stimulation, Review Articles. J Thai Rehabil Med 2013;23(2):37-40.

Boutron I, Guittet L, Estellat C, Moher D, Hróbjartsson A, Ravaud P. Reporting methods of blinding in randomized trials assessing nonpharmacological treatments. PLoS Med 2007;4(2):e61. doi:10.1371/journal.pmed.0040061.

Fregni F, Boggio PS, Valle AC, Rocha RR, Duarte J, Ferreira MJ, et al. A sham-controlled trial of a 5-day course of repetitive transcranial magnetic stimulation of the unaffected hemisphere in stroke patients. Stroke 2006;37(8):2115-22. doi:10.1161/01.STR.0000231390.58967.6b.

Gül E, Gökben HS, Barış ÖÜ, Işil GG, Eylem Ö, Esra S. Adverse Effects of Transcranial Direct Current Stimulation (TDCS) in a Group of Psychiatric Patients. Sch J App Med Sci 2014; 2(1C):294-97.

Wang J, Luo H, Schülke R, Geng X, Sahakian BJ, Wang S. Is transcranial direct current stimulation, alone or in combination with antidepressant medications or psychotherapies, effective in treating major depressive disorder? A systematic review and meta-analysis. BMC Med 2021;19(1):319. doi:10.1186/s12916-021-02181-4.