การฉีดโบทูลินัม ท็อกซินรักษาผู้ป่วยที่มีภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนังและภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนังจากต่อมน้ำลายพาโรติด

จันธิชา เลาหกิตติกุล; สุภาภรณ์  ศรีร่มโพธิ์ทอง; พรเทพ เกษมศิริ

ผู้แต่ง

จันธิชา เลาหกิตติกุล ภาควิชาโสต ศอ นาสิก และลาริงซ์วิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
สุภาภรณ์ ศรีร่มโพธิ์ทอง สาขาวิชาโสต ศอ นาสิก และลาริงซ์วิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
พรเทพ เกษมศิริ สาขาวิชาโสต ศอ นาสิก และลาริงซ์วิทยา คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น

คำสำคัญ:

โบทูลินัม ท็อกซิน, ภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนัง, ภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนัง, ต่อมน้ำลายพาโรติด

บทคัดย่อ

หลักการและวัตถุประสงค์: ภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนังจากต่อมน้ำลายพาโรติด (Parotid Sialocele) และภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนัง จากต่อมน้ำลายพาโรติด (Parotid Sialocutaneous Fistula) แม้จะพบได้น้อย แต่รบกวนคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยมาก โดยสาเหตุหลักเกิดภายหลังการผ่าตัดต่อมน้ำลายพาโรติด ในปัจจุบันเริ่มมีการรักษาผู้ป่วยทั้งสองภาวะนี้ด้วยการฉีดโบทูลินัม ท็อกซินเข้าในต่อมน้ำลายพาโรติดเพื่อลดการหลั่งน้ำลาย แต่จำนวนผู้ป่วยยังมีน้อย และข้อมูลในการรักษายังมีจำกัด ดังนั้นการศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะทางคลินิกของผู้ป่วย วิธีการฉีดโบทูลินัม ท็อกซิน และผลการรักษาด้วยการฉีดโบทูลินัม ท็อกซินในผู้ป่วยสองภาวะนี้

วิธีการศึกษา: การศึกษาเชิงพรรณนาแบบย้อนหลัง ผู้วิจัยทบทวนประวัติการรักษาและเก็บข้อมูลจากเวชระเบียนของผู้ป่วยที่มีภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนัง และ/หรือ ภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนังจากต่อมน้ำลายพาโรติด ที่ได้รับการรักษาโดยฉีดโบทูลินัม ท็อกซินที่มาตรวจรักษาที่ห้องตรวจโสต ศอ นาสิก โรงพยาบาลศรีนครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น ระหว่างวันที่ 1 มกราคม พ.ศ.2554 ถึง 30 มิถุนายน พ.ศ.2564

ผลการศึกษา: พบผู้ป่วยจำนวน 6 ราย ที่มีภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนัง และ/หรือ ภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนังจากต่อมน้ำลายพาโรติด ภายหลังการผ่าตัดต่อมน้ำลายพาโรติด และผู้ป่วยจำนวน 1 ราย ที่พบสองภาวะนี้ร่วมกันภายหลังการถูกของมีคมบาดบริเวณใบหน้าเหนือต่อต่อมน้ำลายพาโรติด ผู้ป่วยทุกรายได้รับการรักษาโดยการฉีดโบทูลินัม ท็อกซินเข้าใต้ชั้นเนื้อเยื่อใต้ผิวหนังเพื่อให้ยาเข้าไปในต่อมน้ำลายพาโรติดที่เหลืออยู่และทำแผลแบบกด ปริมาณเฉลี่ยสุทธิของโบทูลินัม ท็อกซินที่ใช้ต่อคน คือ 30 ยูนิต (20-50 ยูนิต) โดยผู้ป่วยทุกรายตอบสนองต่อการฉีดโบทูลินัม ท็อกซินดีมากตั้งแต่ครั้งแรก ผู้ป่วยทุกรายหายขาดจากการฉีดยาเพียงครั้งเดียว ผู้ป่วยที่มีภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนังไม่พบการบวมขึ้นอีกภายหลังการฉีดยา และ ระยะเวลาเฉลี่ยในการหายของภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนัง คือ 14 วัน (5-30 วัน) หลังฉีดยา จากการติดตามต่อเนื่อง ไม่พบว่ามีผู้ป่วยรายใดมีภาวะดังกล่าวกลับเป็นซ้ำอีก

สรุป: การใช้โบทูลินัม ท็อกซินร่วมกับการทำแผลแบบกดในการรักษาผู้ป่วยที่มีภาวะน้ำลายขังใต้ชั้นผิวหนังและภาวะน้ำลายไหลจากรูรั่วที่ผิวหนังจากต่อมน้ำลายพาโรติด เป็นวิธีการรักษาที่ทำได้ง่าย มีประสิทธิภาพดี เห็นผลเร็ว และมีผลข้างเคียงน้อย โดยผู้วิจัยแนะนำให้ฉีดโบทูลินัม ท็อกซินภายใน 6 สัปดาห์ หลังเริ่มมีภาวะนี้

เอกสารอ้างอิง

Lee YC, Park GC, Lee J-W, Eun YG, Kim SW. Prevalence and risk factors of sialocele formation after partial superficial parotidectomy: A multi-institutional analysis of 357 consecutive patients. Head Neck 2016;38(Suppl 1):E941-944.

Costan V-V, Dabija MG, Ciofu ML, Sulea D, Popescu E, Boisteanu O. A Functional Approach to Posttraumatic Salivary Fistula Treatment: The Use of Botulinum Toxin. J Craniofac Surg 2019;30(3):871–5.

Laskawi R, Winterhoff J, Köhler S, Kottwitz L, Matthias C. Botulinum toxin treatment of salivary fistulas following parotidectomy: follow-up results. Oral Maxillofac Surg 2013;17(4):281–5.

Maharaj S, Mungul S, Laher A. Botulinum toxin A is an effective therapeutic tool for the management of parotid sialocele and fistula: A systematic review. Laryngoscope Investig Otolaryngol 2020;5(1):37–45.

Schindel J, Markowicz H, Levie B. Combined surgical-radiological treatment of parotid gland fistulae. J Laryngol Otol 1968;82(10):867–70.

Demetriades D, Rabinowitz B. Management of parotid sialoceles: a simple surgical technique. Br J Surg 1987;74(4):309.

Isaacson J, Patel S, Torres-Yaghi Y, Pagán F. Sialorrhea in Parkinson’s Disease. Toxins 2020;12(11):E691.

Ellies M, Laskawi R, Rohrbach-Volland S, Arglebe C. Up-to-date report of botulinum toxin therapy in patients with drooling caused by different etiologies. J Oral Maxillofac Surg Off J Am Assoc Oral Maxillofac Surg 2003;61(4):454–7.

Chow TL, Kwok SPY. Use of botulinum toxin type A in a case of persistent parotid sialocele. Hong Kong Med J Xianggang Yi Xue Za Zhi 2003;9(4):293–4.

Donoso T, Domancic S, Argandoña J. Delayed treatment of parotid sialocele: a functional approach and review. J Oral Maxillofac Surg 2015;73(2):284–90.

Cavanaugh K, Park A. Postparotidectomy fistula: a different treatment for an old problem. Int J Pediatr Otorhinolaryngol 1999;47(3):265–8.

Dressler D, Adib Saberi F. Botulinum toxin: mechanisms of action. Eur Neurol 2005;53(1):3–9.

Vargas H, Galati LT, Parnes SM. A pilot study evaluating the treatment of postparotidectomy sialoceles with botulinum toxin type A. Arch Otolaryngol Head Neck Surg 2000;126(3):421–4.

Send T, Bertlich M, Eichhorn KW, Bootz F, Jakob M. Management and Follow-up Results of Salivary Fistulas Treated With Botulinum Toxin. The Laryngoscope 2019;129(2):403–8.

Marchese Ragona R, Blotta P, Pastore A, Tugnoli V, Eleopra R, De Grandis D. Management of parotid sialocele with botulinum toxin. The Laryngoscope 1999;109(8):1344–6.