ประสิทธิผลและความปลอดภัยของการใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสองตัว โดลูเทกราเวียร์ และ ลามิวูดีน ในผู้ป่วยผู้ใหญ่ที่ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์ โรงพยาบาลศรีนครินทร์ : การศึกษาจากเหตุไปหาผลแบบย้อนหลัง

ธนิดา นันทะแสน; รัชฎาพร สุนทรภาส; อธิบดี มีสิงห์

ผู้แต่ง

ธนิดา นันทะแสน ฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลศรีนครินทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
รัชฎาพร สุนทรภาส ฝ่ายเภสัชกรรม โรงพยาบาลศรีนครินทร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น
อธิบดี มีสิงห์ สาขาวิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น

คำสำคัญ:

ประสิทธิผล, ความปลอดภัย, ผู้ป่วยผู้ใหญ่ที่ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์, ยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสองตัว, โดลูเทกราเวียร์, ลามิวูดีน

บทคัดย่อ

หลักการและวัตถุประสงค์: จากแนวทางการตรวจวินิจฉัย รักษาและป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี ประเทศไทย ปี พ.ศ. 2564-2565 มีการแนะนำการใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสามตัวเป็นสูตรแรก แต่อย่างไรก็ตามผู้ป่วยบางรายอาจมีข้อจำกัดในการใช้ยาสูตรสามตัว จึงมีคำแนะนำให้มีการใช้ยาสูตรสองตัวคือ dolutegravir (DTG) และ lamivudine (3TC) ในกรณีไม่สามารถหายาสูตรสามตัวที่เหมาะสมได้ ดังนั้นการศึกษานี้จึงมีวัตถุประสงค์ในการประเมินประสิทธิผลและความปลอดภัยของยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสองตัว เพื่อเป็นแนวทางในติดตามดูแลรักษาผู้ติดเชื้อเอชไอวีและผู้ป่วยเอดส์ (ผู้ใหญ่) ให้เกิดความปลอดภัยจากการใช้ยา

วิธีการศึกษา: การศึกษาจากเหตุไปหาผลแบบย้อนหลังในผู้ป่วยที่ติดเชื้อเอชไอวี และผู้ป่วยเอดส์ ที่ได้รับยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสองตัว DTG และ 3TC ที่แผนกผู้ป่วยนอก ณ คลินิกโรคติดเชื้อและโรคเอดส์ผู้ใหญ่ โรงพยาบาลศรีนครินทร์ จ.ขอนแก่น ระหว่างวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2565 ถึง 31 ธันวาคม พ.ศ. 2567 เก็บรวบรวมข้อมูลจากฐานข้อมูลอิเล็กทรอนิกส์ของโรงพยาบาล วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนา

ผลการศึกษา: มีผู้ป่วยเข้าร่วมการศึกษารวมทั้งสิ้น 268 ราย ส่วนใหญ่เป็นเพศชาย (ร้อยละ 59.70) อายุเฉลี่ย 51.66±11.81 ปี ใช้ยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสองตัว DTG และ 3TC มานานเฉลี่ย 19.10 ± 9.00 เดือน และสาเหตุที่เปลี่ยนมาใช้ยาสูตรสองตัวนี้เนื่องจากผู้ป่วยมีค่าการทำงานของไตลดลง (ร้อยละ 23.90) ด้านประสิทธิผล พบว่าหลังจากรับประทานยาอย่างน้อย 6 เดือน มีผู้ป่วยจำนวน 261 ราย (ร้อยละ 97.40) ตรวจไม่พบเชื้อไวรัสเอชไอวีในกระแสเลือด และมีค่าจำนวนเม็ดเลือดขาวชนิด CD4 เพิ่มขึ้น 85.60 ± 114.40 เซลล์/มม³ อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) โดยเพิ่มจาก 553.30±211.60 เซลล์/มม³ เป็น 638.80 ± 222.10 เซลล์/มม³ ส่วนค่าปริมาณเชื้อไวรัสเอชไอวีในเลือด (viral load; VL) เฉลี่ยก็มีค่าลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p = 0.004) ส่วนด้านความปลอดภัย พบการเปลี่ยนแปลงของค่าการทำงานของไตของผู้ป่วยดีขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p < 0.001) โดยหลังเปลี่ยนสูตรยามีอัตราการกรองของไตเฉลี่ยเพิ่มขึ้นจาก 71.73±16.84 มล./นาที/1.73 ม² เป็น 75.30 ± 19.09 มล./นาที/1.73 ม²และมีการลดลงของค่าครีเอตินินในซีรัมเฉลี่ย จาก 1.23 ± 0.26 มก./ดล. เป็น 1.07 ± 0.26 มก./ดล. ซึ่งลดลง 0.05 ± 0.18 มก./ดล. (p < 0.001) แต่ในส่วนของการเปลี่ยนแปลงระดับไขมันในเลือดไม่พบนัยสำคัญทางสถิติและพบว่าผู้ป่วยส่วนใหญ่ร้อยละ 79.90 มีน้ำหนักและค่าดัชนีมวลกายเพิ่มขึ้น

สรุป: ยาต้านไวรัสเอชไอวีสูตรสองตัว DTG และ 3TC เป็นยาที่มีประสิทธิผลดีในการรักษา ได้ผลในการควบคุมเชื้อไวรัสเอชไอวีได้ดี มีผลข้างเคียงน้อย และยังมีข้อดีในเรื่องความปลอดภัยต่อการทำงานของไต เป็นทางเลือกที่ใช้ได้สำหรับผู้ป่วยที่ไม่สามารถหายาสูตรสามตัวที่เหมาะสมได้

เอกสารอ้างอิง

Department of Health and Human Services. Panel on antiretroviral guidelines for adults and adolescents. guidelines for the use of antiretroviral agents in HIV-1-infected adults and adolescents [online] 2024 [cited May 9, 2025]. Available from: https://kku.world/f4ekps

Department of Disease Control, Ministry of Public Health. Annual report division of AIDS and STIs in Thailand [online]. 2012 [cited May 9, 2025]. Available from:

https://hivhub.ddc.moph.go.th/officer/epidemic.php

Department of Disease Control. Ministry of Public Health. Annual report division of AIDS and STIs in Thailand [online]. 2012 [cited May 9, 2025]. Available from: https://hivhub.ddc.moph.go.th/officer/input.php

Palella FJ, Delaney KM, Moorman AC, Loveless MO, Fuhrer J, Satten GA, et al. Declining morbidity and mortality among patients with advanced human immunodeficiency virus infection. N Engl J Med 1998;338(13):853–60. doi:10.1056/NEJM199803263381301

Manosuthi W, Chottanapand S, Thongyen S, Chaovavanich A, Sungkanuparph S. Survival rate and risk factors of mortality among HIV/tuberculosis-coinfected patients with and without antiretroviral therapy. J Acquir Immune Defic Syndr 2006;43(1):42–6. doi:10.1097/01.qai.0000230521.86964.86

Sungkanuparph S, Kiertiburanakul S, Manosuthi W, Kiatatchasai W, Vibhagool A. Initiation of highly active antiretroviral therapy in advanced AIDS with CD4 < 50 cells/mm3 in a resource-limited setting: efficacy and tolerability. Int J STD AIDS 2005;16(3):243–6. doi:10.1258/0956462053420121

Bureau of AIDS TB and STI, Department of Disease Control, Ministry of Public Health. Thailand National guidelines on HIV/AIDS treatment and prevention 2021/2022 [online]. 2022 [cited Jan 9, 2025]. Available from: https://kku.world/jnaeuo

Taro Y. Statistics, an introductory analysis, 2nd Ed. New York: Harper and Row; 1967.

Joly V, Burdet C, Landman R, Vigan M, Charpentier C, Katlama C, et al. Dolutegravir and lamivudine maintenance therapy in HIV-1 virologically suppressed patients: results of the ANRS 167 trial (LAMIDOL). J Antimicrob Chemother 2019;74(3):739-45. doi:10.1093/jac/dky467

Wyk J, Ajana F, Bisshop F, Wit S, Osiyemi O, Sogorb J, et al. Efficacy and safety of switching to dolutegravir/lamivudine versus continuing a tenofovir alafenamide-based 3- or 4-drug regimen for maintenance of virologic suppression in adults living with human immunodeficiency virus type 1: results through week 144 from the phase 3, noninferiority TANGO randomized trial. Clin Infect Dis 2022;75(6):975-86. doi:10.1093/cid/ciac036.

Taiwo BO, Marconi VC, Berzins B, Moser CB, Nyaku AN, Fichtenbaum CJ, et al. Dolutegravir plus lamivudine maintains human immunodeficiency virus-1 suppression through week 48 in a pilot randomized trial. Clin Infect Dis 2018;66(11):1794–7. doi:10.1093/cid/cix1131.

Buzon L, Duenas C, Pedrero R, Iribarren JA, de Los Santos I, de Santiago AD, et al. Dolutegravir plus 3TC in virologically suppressed PLWHIV: immunological outcomes in a multicenter retrospective cohort in Spain during the COVID-19 pandemic. Viruses 2023;15(2):322. doi:10.3390/v15020322.

Gan L, Xie X, Fu Y, Yang X, Ma S, Kong L, et al. Bictegravir/emtricitabine/tenofovir alafenamide versus dolutegravir plus lamivudine for switch therapy in patients with HIV-1 infection: a real-world cohort study. Infect Dis Ther 2023;12(11):2581–93. doi:10.1007/s40121-023-00879-x.

Gan L, Xie X, Fu Y, Yang X, Ma S, Kong L, et al. Comparison of dolutegravir+lamivudine and bictegravir/emtricitabine/tenofovir alafenamide in antiretroviral therapy-naïve patients infected with HIV: preliminary results from clinical practice. Expert Rev Anti Infect Ther 2024;22(10):877-84. doi:10.1080/14787210.2023.2279719.

Venter WDF, Fabian J, Feldman C. An overview of tenofovir and renal disease for the HIV treating clinician. South Afr J HIV Med 2018;19(1):817. doi:10.4102/sajhivmed.v19i1.817.

Bai R, Lv S, Wu H, Dai L. Effects of different integrase strand transfer inhibitors on body weight in patients with HIV/AIDS: a network meta-analysis. BMC Infect Dis 2022;22(1):118. doi:10.1186/s12879-022-07091-1.

Cardoso-Neto ÉC, Netto EM, Brites C. Weight gain in patients starting dolutegravir-based ART according to baseline CD4 count after 48 weeks of follow up. Braz J Infect Dis 2023;27(5):102807. doi:10.1016/j.bjid.2023.102807.