การพัฒนาบทบาทเภสัชกรในทีมสหวิชาชีพสำหรับการจัดการอาการปวดด้วยยาในผู้ป่วยโรคมะเร็งระยะลุกลาม อย่างต่อเนื่องจนถึงที่บ้าน โรงพยาบาลหนองเสือ จังหวัดปทุมธานี

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้เป็นการวิจัยเชิงปฏิบัติการ มีวัตถุประสงค์เพื่อพัฒนาบทบาทของเภสัชกรในทีมสหวิชาชีพสำหรับการจัดการอาการปวดด้วยยาในผู้ป่วยโรคมะเร็งระยะลุกลามอย่างต่อเนื่องจนถึงที่บ้าน กลุ่มตัวอย่างแบ่งเป็นสองกลุ่ม คือ บุคลากรทางการแพทย์ 15 คน และผู้ป่วยมะเร็งระยะลุกลามที่มีอาการปวด และได้รับยาแก้ปวดกลุ่มโอปิออยด์ในการควบคุมอาการปวด 38 คน โดยการคัดเลือกตัวอย่างแบบเฉพาะเจาะจง ระยะเวลาเก็บข้อมูลระหว่าง เดือน พฤษภาคม ถึง ตุลาคม 2563 วิเคราะห์ข้อมูลเชิงคุณภาพโดยการวิเคราะห์เนื้อหา และวิเคราะห์ข้อมูลเชิงปริมาณด้วยสถิติพรรณนา ได้แก่ ความถี่ ร้อยละ ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐาน และทดสอบสมมติฐานด้วยสถิติ Paired t-test, Wilcoxon signed ranks test และ Friedman test โดยเปรียบเทียบผลลัพธ์ด้านบริบาลทางเภสัชกรรมก่อนและหลังการพัฒนาบทบาทของเภสัชกรในการจัดการอาการปวดด้วยยา ได้แก่ ค่าคะแนนความปวด ปัญหาจากการใช้ยา ความร่วมมือในการใช้ยา ความรู้ความเข้าใจเรื่องการใช้ยา การปฏิบัติตัว การจัดการกับผลข้างเคียงของยาของผู้ป่วย คุณภาพชีวิต และความพึงพอใจของผู้ป่วยโรคมะเร็ง รวมทั้งความพึงพอใจของบุคลากรทางการแพทย์ ต่อการพัฒนาบทบาทของเภสัชกร ผลการศึกษาก่อนและหลังการพัฒนาบทบาทเภสัชกรในการจัดการอาการปวดด้วยยา 1 และ 2 สัปดาห์ พบว่า ค่ามัธยฐานของคะแนนความปวด (จากคะแนน 10) ลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ 6, 4 และ 4 ตามลำดับ ด้านความร่วมมือในการใช้ยา โดยคิดคะแนนจากการบันทึกการรับประทานยาในสมุดคู่มือผู้ป่วยพบว่า ร้อยละคะแนนความร่วมมือในการใช้ยาเท่ากับ 72.25, 91.45 และ 90.96 ตามลำดับ และโดยวิธีตอบแบบสอบถามพฤติกรรมในการใช้ยาสำหรับคนไทย (MTB Thai) มีค่ามัธยฐานของคะแนน (จากคะแนน 24) เท่ากับ 19.5, 23 และ 23 ตามลำดับ ซึ่งเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ และผลการศึกษาก่อนและหลังการพัฒนาบทบาทเภสัชกรในการจัดการอาการปวดด้วยยา 1 สัปดาห์ พบว่า ด้านความรู้ ค่ามัธยฐานของคะแนนความรู้ความเข้าใจเรื่องการใช้ยา การปฏิบัติตัว การจัดการกับผลข้างเคียงของยาแก้ปวด (จากคะแนน 10)  เท่ากับ 5 และ 8 ตามลำดับ ซึ่งเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ผลการศึกษาก่อนและหลังการพัฒนาบทบาทเภสัชกรในการจัดการอาการปวดด้วยยา 2 สัปดาห์ พบว่าด้านปัญหาจากการใช้ยา มีค่าเฉลี่ยจำนวนครั้งของปัญหาต่อคนลดลงอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ ที่ 1.18 และ 0.26 ตามลำดับ ด้านคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยโรคมะเร็ง พบว่า คะแนนคุณภาพชีวิตโดยรวมเฉลี่ย (จากคะแนน 108) เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ เท่ากับ 53.09 และ 74.57 ตามลำดับ และด้านความพึงพอใจ พบว่า ค่าเฉลี่ยระดับความพึงพอใจโดยรวม (จากคะแนน 5) ต่อการพัฒนาบทบาทของเภสัชกรก่อนและหลังให้การบริบาลทางเภสัชกรรมของผู้ป่วยโรคมะเร็ง เท่ากับ 3.24 และ 4.50 ตามลำดับ ระดับความพึงพอใจโดยรวมของบุคลากรทางการแพทย์ เท่ากับ 3.00 และ 4.60 ตามลำดับ การวิจัยนี้แสดงให้เห็นว่า หากมีเภสัชกรเข้าไปมีบทบาทในทีมสหวิชาชีพในการจัดการอาการปวดด้วยยาในผู้ป่วยโรคมะเร็งที่ใช้ยาแก้ปวดกลุ่มโอปิออยด์ อย่างต่อเนื่องจนถึงที่บ้าน โดยกิจกรรมการบริบาลทางเภสัชกรรม ได้แก่ การติดตามประสิทธิภาพของยาแก้ปวด การค้นหาปัญหาจากการใช้ยา การติดตามความร่วมมือในการใช้ยาแก้ปวด ตลอดจนการให้ความรู้แก่ผู้ป่วยนั้น สามารถทำให้เกิดผลลัพธ์ที่ดีขึ้นในด้านความปวด คุณภาพชีวิต ความรู้และความร่วมมือในการใช้ยา จากผลลัพธ์ที่ดีขึ้นดังกล่าว ทำให้ผู้ป่วยและทีมบุคลากรทางการแพทย์มีความพึงพอใจต่อการพัฒนาบทบาทของเภสัชกรที่มากขึ้น