การสำรวจพืชสมุนไพรจากภูเขาน้อย ตำบลหัวเขา อำเภอสิงนคร จังหวัดสงขลา
DOI:
https://doi.org/10.69598/tbps.19.1.35-51คำสำคัญ:
การแพทย์พื้นบ้าน, เจดีย์เขาน้อย, วัดเขาน้อยบทคัดย่อ
ภูเขาน้อย เป็นโบราณสถานที่สำคัญของอำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา เป็นแหล่งเก็บหาพืชสมุนไพรมาแต่โบราณ ปัจจุบันพื้นที่โดยรอบภูเขาน้อยถูกบุกรุก ซึ่งปัจจัยนี้ช่วยกระตุ้นสำนึกการอนุรักษ์ทรัพยากรท้องถิ่นของชุมชน
การรับรู้สถานการณ์ของพืชสมุนไพรในพื้นที่จึงมีความสำคัญ ดังนั้นการวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษา
ความหลากหลายของชนิดและภูมิปัญญาการใช้สมุนไพร จากภูเขาน้อย อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา และ
(2) เปรียบเทียบความหลากหลายของชนิดกับพื้นที่ใกล้เคียง โดยการสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้างกับแพทย์พื้นบ้าน
จำนวน 3 ราย ซึ่งหัวข้อหลักในการใช้สัมภาษณ์ คือ ชื่อพื้นเมืองของพืช ส่วนที่ใช้ วิธีการเตรียม วิธีการใช้ และสรรพคุณ เก็บตัวอย่างพืชเพื่อทำตัวอย่างแห้งสำหรับอ้างอิง ตรวจสอบชื่อวิทยาศาสตร์พืช วิเคราะห์ผลการศึกษาด้วยสถิติเชิงพรรณนา และเปรียบเทียบข้อมูลกับการศึกษาที่ใกล้เคียง ผลการศึกษาพบพืชสมุนไพรทั้งหมด 59 ชนิด จัดอยู่ใน 51 สกุล 34 วงศ์ วงศ์ที่พบมากที่สุด คือ Annonaceae 5 ชนิด (8.5%) พืชทั้งหมดใช้ปรุงยาได้ 128 ตำรับ พบพืชที่ใช้รักษากลุ่มโรคติดเชื้อจุลชีพหรือเชื้อปรสิตมากที่สุด 29 ตำรับ (22.7%) ส่วนของพืชที่ใช้เตรียมยามากที่สุดคือ ลำต้น เถา เนื้อไม้ และแก่น 23 ชนิด (23.0%) วิธีการเตรียมยาที่นิยมมากที่สุด คือ การต้ม จำนวน 70 ตำรับ (77.8%) การใช้ยาด้วยการดื่มมากที่สุด จำนวน 72 ตำรับ (80.0%) พื้นที่ศึกษามีค่าดัชนีความเหมือนของความหลากหลายของชนิดพืช มากที่สุดเมื่อเทียบกับตำบลหัวเขา อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา (15.57) จากการสืบค้นข้อมูลพบว่า พืช 28 ชนิด (47.5%) มีรายงานการศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของส่วนที่ใช้ที่สอดคล้องกับการใช้ของแพทย์พื้นบ้าน ดังนั้นจึงควรมีการศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของพืชที่เหลือ เพื่อสนับสนุนยาสมุนไพรไทยให้มีความน่าเชื่อถือ และเป็นที่ยอมรับมากขึ้น
เอกสารอ้างอิง
Conservation Unit of Natural Environment and Local Arts in Songkhla. The pagoda on the top of Khao Noi [Internet]. 2018 [cited 2023 Mar 15]. Available from: https://culturalenvi.onep.go.th/site/detail/4828 (in Thai)
Fine Arts Department. Register and define the boundary of historic site. Government Gazette Vol. 109, Part 119 (17 Sep 1992). (in Thai)
Krachaechan P. Trespassing Khao Noi – Khao Daeng is destruction of cultural landscape and history of Songkhla city [Internet]. 2022 [cited 2023 Mar 5]. Available from: https://thestandard.co/invade-khao-noi-khao-daeng/ (in Thai)
Premanan A. Survey of medicinal plants in Plukmailai temple, Tambon Tungkwang, Kumpangsan District, Nakhon Pathom [Master Thesis]. Bangkok: Kasetsart University; 1992. (in Thai)
Sawangchote P, Leeratiwong C, Jornead S. The study of diversity of plant community and plant species in Buddhist and Islamic cemeteries and management by local communities in Songkla and Satun Province [Research Final Report]. Songkhla: Prince of Songkla University; 2011. (in Thai)
Thongrod M, Tangkitworakul W, Kerdchoo W, Teaman S, Neamsuvan O. Ethnobotany and ethnopharmacology of medicinal plants from Tambon Pak Ro, Singha Nakhon, Songkhla. Thai Bull Pharm Sci. 2021;16(1):141-64. (in Thai)
Neamsuvan O, Singdam P, Yingcharoen K, Sengnon N. A survey of medicinal plants in mangrove and beach forests from Sating Phra Peninsula, Songkhla Province, Thailand. J Med Plant Res. 2012;6(12):2421-37.
Neamsuvan O, Sengnon N, Haddee U, Mard-E W, Sae-Tang W. Medicinal plants in tropical rain forest from Hua Khao Subdistrict, Singha Nakhon District, Songkhla Province, Thailand. Am-Eurasian J Agric Environ Sci. 2014;8(5):1-11.
Neamsuvan O, Sengnon N, Seemaphrik N, Chouychoo M, Rungrat R, Bunrasri S. A survey of medicinal plants around upper Songkhla Lake, Thailand. Afr J Tradit Complement Altern Med. 2015;12(2):133-43.
Google. Google Maps presents the point of Wat Khao Noi and Khao Noi Pagoda [Internet]. N.d. [cited 2023 Jun 23] Available from: https://www.google.com/maps/search/วัดเขาน้อย+สงขลา/@7.2173285,100.5544841,16z?entry=ttu
Chayamarit K. Manual for plant classification. Bangkok: Diamond Printing; 1998. (in Thai)
The Royal Botanic Gardens, Kew. Economic botany data standard [Internet]. 2000 [cited 2023 Apr 9]. Available from: http://www.kew.org/tdwguses/index.htm
Merrouni IA, Kharchoufa L, Bencheikh N, Elachouri M. Ethnobotanical profile of medicinal plants used by people of north-eastern Morocco: Cross-cultural and historical approach (Part I). Ethnobot Res Appl. 2021;21:1-45.
Attiq A, Jalil J, Husain K. Annonaceae: Breaking the wall of inflammation. Front Pharmacol. 2017;8:752.
Sawangchote P. Phytosociological structure of lower tropical rain forest at Ton Nga Chang wildlife sanctuary, Songkhla province [Master Thesis]. Songkhla: Prince of Songkla University; 1998. (in Thai)
Santisuk T. Forest in Thailand. Bangkok: National Office of Buddhism Printing House; 2012. (in Thai)
Ogu GI, Tanimowo WO, Nwachukwu PU, Igere BE. Antimicrobial and phytochemical evaluation of the leaf, stem bark and root extracts of Cyathula prostrata (L.) Blume against some human pathogens. J Complement Med Res. 2012;1(1):35-43.
The SN, Le Tuan A, Thu TDT, Dinh LN, Thi T T. Essential oils of Polyalthia suberosa leaf and twig and their cytotoxic and antimicrobial activities. Chem Biodivers. 2021;18(5):e2100020.
Kongkum N, Thanasansurapong S, Surapanich N, Kumutanat W, Sukkum C, Kuhakarn, et al. Antioxidant and antimicrobial alkaloids isolated from twigs of Uvaria grandiflora Roxb. Sci Asia. 2021;47S:14-8.
Olanlokun O, David M, Ilori T, Abe V. In vivo antiplasmodial activity of extract and fractions of Trema orientalis in P. berghei-induced malaria in mice. J Coast Life Med. 2016;4(10):784-90.
Nuaeissara S, Kondo S, Itharat A. Antimicrobial activity of the extracts from Benchalokawichian remedy and its components. J Med Assoc Thai. 2011;94(Suppl 7):S172-7.
Kukongviriyapan V, Janyacharoen T, Kukongviriyapan U, Laupattarakasaem P, Kanokmedhakul S, Chantaranothai P. Hepatoprotective and antioxidant activities of Tetracera loureiri. Phytother Res. 2003;17(7):717-21.
Yongram C, Thapphasaraphong S, Mahakunakorn P, Sungthong B, Anorach R, Phiphatwatcharaded C. et al. Inhibitory effect of leaf, bark and twig of Dipterocarpus alatus on the inflammation mediators, nitric oxide, PGE2, IL-1 and TNF-α in macrophage RAW 264.7. Trop J Nat Prod Res. 2021;5(2):299-303.
Chatuphonprasert W, Tatiya-aphiradee N, Thammawat S, Yongram C, Puthongking P, Jarukamjorn K. Antibacterial and wound healing activity of Dipterocarpus alatus crude extract against methicillin-resistant Staphylococcus aureus-induced superficial skin infection in mice. J Skin Stem Cell. 2019;6(1):e99579.
Subramanian R, Subbramaniyan P, Raj V. Antioxidant activity of the stem bark of Shorea roxburghii and its silver reducing power. SpringerPlus. 2013;2(1):28.
Falodun A, Agbakwuru EOP. Phytochemical analysis and laxative activity of the leaf extracts of Euphorbia heterophylla L. (Euphorbiaceae). Pak J Sci Ind. 2004;47(5):345-8.
Agrawal K, Ghildiyal S, Gautam MK, Joshi VK, Goel RK. Studies on laxative effect of extract of dried fruit pulp of Cassia fistula. J Nat Remedies. 2012;12(2):119-28.
Jin C, Noor H. The hypoglycemic effect of aqueous seed extract of Parkia speciosa on rats. J Trop Med Plants. 2008;9(1):39-42.
Dhuley JN. Anti-oxidant effects of cinnamon (Cinnamomum verum) bark and greater cardamom (Amomum subulatum) seeds in rats fed high fat diet. Indian J Exp Biol. 1999;37(3):238-42.
Chinvorarat J, Pornpakakul S. The cleansing performance of the crude extracts from the fresh and dried Litsea glutinosa leaves. Proceedings of the RSU International Research Conference 2022; 2022 Apr 29; Rangsit University. Pathum Thani: 2022. p. 484-9.
Judy WV, Hari SP, Stogsdill WW, Judy JS, Naguib YM, Passwater R. Antidiabetic activity of a standardized extract (Glucosol™) from Lagerstroemia speciosa leaves in Type II diabetics: A dose-dependence study. J Ethnopharmacol. 2003;87(1):115-7.
Ananthi T, Chitra M. In vitro evaluation of antioxidant activity of Michelia champaca (L.) flowers. Am J Adv Drug Deliv. 2013;1:734-42.
QI BW. Phenolic glycosides from the aerial part of Urena lobata. Chin Pharm J. 2019;24:1060-5.
Okpanyi SN, Ezeukwu GC. Anti-inflammatory and antipyretic activities of Azadirachta indica. Planta Med. 1981;41(1):34-9.
Ao C, Deba F, Tako M, Tawata S. Biological activity and composition of extract from aerial root of Ficus microcarpa L. fil. Int J Food Sci Technol. 2009;44(2):349-58.
Sharma S, Kumar S. Phyllanthus reticulatus Poir.-an important medicinal plant: A review of its phytochemistry, traditional uses and pharmacological properties. Int J Pharm Sci Res. 2013;4(7):2528.
Ali AM, Ismail NH, Mackeen MM, Yazan LS, Mohamed SM, Ho AS, et al. Antiviral, cytotoxic and antimicrobial activities of anthraquinones isolated from the roots of Morinda elliptica. Pharm Biol. 2000;38(4):298-301.
Prapaitrakool S, Itharat A. Morinda citrifolia L. for prevention of postoperative nausea and vomiting. J Med Assoc Thai. 2010;93(Suppl 7):S204-9.
Abdullah NH, Jamaludin F, Jin CB, Subramaniam V, Johari SA, Kean OB. Evaluation of the phytochemical and biological properties of Prismatomeris tetrandra (Roxb.) K. Schum. Asian J Pharmacogn. 2021;4(1):8-13.
Vijayakumar S, Arulmozhi P, Rajalakshmi S, Mahadevan S, Parameswari N. A review of the taxonomy, ethno-botany and pharmacological activity of Atalantia monophylla L. Acta Ecol Sin. 2020;40(3):204-9.
Asha VV, Pushpangadan P. Antipyretic activity of Cardiospermum halicacabum. Indian J Exp Biol. 1999;37(4):411-4.
Zahid H, Rizwani GH, Khan M, Khalid S. Antiinflammatory and antioxidant activities of Mimusops elengi L. J Pharm Res Int. 2015;9(3):1-10.
Bhavikatti SK, Karobari MI, Zainuddin SLA, Marya A, Nadaf SJ, Sawant VJ, et al. Investigating the antioxidant and cytocompatibility of Mimusops elengi L. extract over human gingival fibroblast cells. Int J Environ Res Public Health. 2021;18(13):7162.
Wang C, Peng D, Liu Y, Wu Y, Guo P, Wei J. Agarwood alcohol extract protects against gastric ulcer by inhibiting oxidation and inflammation. Evid Based Complement Altern Med. 2021;2021:9944685.
Zhao D, Yang G, Meng Q, Liu J, Yang S. Linobiflavonoid inhibits human lung adenocarcinoma A549 cells: Effect on tubulin protein. Mol Biol Rep. 2013;40(10):6019-25.
Daswani PG, Ghadge AA, Brijesh S, Birdi TJ. Preparation of decoction of medicinal plants: A self-help measure? J Altern Complement Med. 2011;17(12):1099-100.
Kamolrattanakul P, Thanaman B. Public health [Internet]. N.d. [cited 2023 Apr 9]. Available from: https://tiwrm.hii.or.th/web/attachments/100yrs-rangsit/chapter6.pdf (in Thai)
Kabir MSH, Hossain MM, Kabir M, Ahmad S, Chakrabarty N, Rahman M. Antioxidant, antidiarrheal, hypoglycemic and thrombolytic activities of organic and aqueous extracts of Hopea odorata leaves and in silico PASS prediction of its isolated compounds. BMC Complement Altern Med. 2016;16(1):1-13.
Shoja MH, Reddy ND, Nayak PG, Biswas S, Srinivasan KK, Rao CM. In vitro mechanistic and in vivo anti-tumor studies of Glycosmis pentaphylla (Retz.) DC against breast cancer. J Ethnopharmacol. 2016;186:159-68.
Gobianand K, Vivekanandan P, Pradeep K, Mohan CVR, Karthikeyan S. Anti-inflammatory and antipyretic activities of Indian medicinal plant Cassia fistula L. (golden shower) in wistar albino rats. Int J Pharmacol. 2010;6(5):719-25.
Boonyang P. Ya-Hok-Sing remedy [Internet]. 2023 [cited 2023 Apr 19]. Available from: https://www.dtam.moph.go.th/images/morthai-covid/Thai-Med-fever/morthai-covid-Thai-Med-fever20.pdf (in Thai)
Mosango DM. Euphorbia heterophylla L. [Internet]. 2008 [cited 2023 Apr 19]. Available from: https://uses.plantnet-project.org/e/index.php?title=Euphorbia_heterophylla_(PROTA)&mobileaction=toggle_view_desktop
