มอร์โฟเมทริกส์ปีกเพื่อการวินิจฉัยชนิดแมลงวันหนอนชอนใบสกุล Liriomyza ในประเทศไทย
DOI:
https://doi.org/10.14456/thaidoa-agres.2025.14คำสำคัญ:
วินิจฉัยชนิด, มอร์โฟเมทริกส์ปีก, แมลงวันหนอนชอนใบ, แมลงศัตรูกักกันบทคัดย่อ
แมลงวันหนอนชอนใบสกุล Liriomyza เป็นศัตรูพืชผักหลายชนิด และเป็นศัตรูพืชกักกันที่สำคัญ การส่งออกพืชผักของประเทศไทยจำเป็นต้องตรวจสอบให้ปราศจากแมลงศัตรูกลุ่มนี้ แต่การจำแนกชนิดแมลงวันหนอนชอนใบสกุล Liriomyza ทำได้ยาก เนื่องจากแมลงสกุลนี้มีลักษณะสัณฐานวิทยาภายนอกคล้ายคลึงกันสูง งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินการใช้เทคนิคมอร์โฟเมทริกส์ของปีกในการจำแนกชนิดของแมลงวันหนอนชอนใบใน 5 ชนิด ได้แก่ L. brassicae L. chinensis L. huidobrensis L. sativae และ L. trifolii ทำการศึกษาโดยใช้จุดสังเกต (landmarks) บนปีกจำนวน 16 จุด พบว่า ขนาดเซนทรอยด์ของปีกแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (P<0.05) โดย L. brassicae มีขนาดเล็กที่สุด (1.58±0.03 มม.) และ L. huidobrensis มีขนาดใหญ่ที่สุด (2.34±0.05 มม.) การวิเคราะห์เชิงพหุ (CVA) แสดงให้เห็นว่า L. huidobrensis และ L. chinensis มีรูปร่างปีกแตกต่างจากชนิดอื่นอย่างชัดเจน ขณะที่ L. brassicae L. sativae และ L. trifolii มีรูปร่างปีกคล้ายคลึงกันมาก และแยกจากกันได้ยาก ดังนั้น เทคนิคมอร์โฟเมทริกส์ของปีกสามารถใช้แยกชนิดแมลงวันหนอนชอนใบ L. huidobrensis และ L. chinensis ออกจากชนิดอื่นได้อย่างมีประสิทธิภาพ และสามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการตรวจสอบแมลงศัตรูพืชกักกันในพืชผักส่งออกของประเทศไทยได้ อย่างไรก็ตาม สำหรับแมลงวันหนอนชอนใบชนิดที่มีรูปร่างปีกใกล้เคียงกัน ได้แก่ L. brassicae L. sativae และ L. trifolii จำเป็นต้องใช้ข้อมูลประกอบเพิ่มเติม เช่น ลักษณะอวัยวะสืบพันธุ์เพศผู้หรือข้อมูลลำดับนิวคลีโอไทด์เพื่อเพิ่มความแม่นยำในการจำแนกชนิดอย่างสมบูรณ์
เอกสารอ้างอิง
กิตติยาภรณ์ นิ่มพร้อม ศิรประภา จันทร์สมัคร และทิพย์วรรณ สรรพสัตย์. 2565. การวัดสัณฐานแบบเรขาคณิตบนปีกหน้าของประชากรผึ้งพันธุ์ (Apis mellifera) และผึ้งพันธุ์บัคฟาสต์ทางการค้าในประเทศไทย. วารสารวิทยาศาสตร์บูรพา. 27(2): 734-752.
ยุวรินทร์ บุญทบ ชมัยพร บัวมาศ เกศสุดา สนศิริ จอมสุรางค์ ดวงธิสาร และสิทธิสิโรดม แก้วสวัสดิ์. 2564. การศึกษาความสัมพันธ์เชิงวิวัฒนาการ และข้อมูลมอร์โฟเมทริกส์ของปีกแมลงวันผลไม้เผ่า Dacini (Diptera: Tephritidae) ในประเทศไทย. วารสารวิชาการเกษตร. 39(2): 118-130.
ยุวรินทร์ บุญทบ สุนัดดา เชาวลิต ชมัยพร บัวมาศ และสิทธิศิโรดม แก้วสวัสดิ์. 2565. อนุกรมวิธานแมลงวันหนอนชอนใบในวงศ์ Agromyzidae (Order: Diptera) ในพืชผัก. วารสารวิชาการเกษตร. 40(2): 126-139.
ยุวรินทร์ บุญทบ สุนัดดา เชาวลิต ชมัยพร บัวมาศ เกศสุดา สนศิริ และเฉลิมวุธ สมปาก. 2566. การศึกษาดีเอ็นเอบาร์โคดและความสัมพันธ์ทางวิวัฒนาการเพื่อการจำแนกชนิดที่เชื่อถือได้ของแมลงวันหนอนชอนใบ (Diptera: Agromyzidae) ในประเทศไทย. วารสารเกษตร. 39(3): 365-376.
Boontop, Y. 2016. Natural Variation and Biogeography of the Melon Fruit Fly, Zeugodacus cucurbitae (Diptera: Tephritidae) in Southeast-Asia and the West-Pacific. Ph.D. Thesis. Queensland University of Technology, Brisbane, Australia.
Chen, J.Y., Y.W. Chang, S.Z. Zheng, M.X. Lu and Y.Z. Du. 2018. Comparative analysis of the Liriomyza chinensis mitochondrial genome with other Agromyzids reveals conserved genome features. Scientific Reports. 8(1): 8850.
Clarke, A. R. and M. K. Schutze, 2014. The complexities of knowing what it is you are trapping. pp. 611-632. In: Trapping and the Detection, Control, and Regulation of Tephritid Fruit Flies. T. Shelly, N. Epsky, E. B. Jang, J. Reyes-Flores & R. Vargas (Eds.). Springer Netherlands.
Dujardin, J.P. 2008. Morphometrics applied to medical entomology. Infection, Genetics and Evolution. 8(6): 875-890.
International Plant Protection Convention. 2016. Diagnostic protocols for regulated pests: DP 16: Genus Liriomyza. In: ISPM 27. Food and Agriculture Organization of the United Nations.
Klingenberg, C.P. 2011. MorphoJ: An integrated software package for geometric morphometrics. Molecular Ecology Resources. 11(2): 353-357.
Krosch, M.N., M.K. Schutze, K.F. Armstrong, Y. Boontop, L.M. Boykin, T.A. Chapman, A. Englezou, S.L. Cameron and A.R. Clarke. 2013. Piecing together an integrative taxonomic puzzle: Microsatellite, wing shape and aedeagus length analyses of Bactrocera dorsalis s.l. (Diptera: Tephritidae) find no evidence of multiple lineages in a proposed contact zone along the Thai/Malay Peninsula. Systematic Entomology. 38(1): 2-13.
Liang, Y.X., S.J. Du, Y.J. Zhong, Q.J. Wang, Q. Zhou, F.H. Wan, J.Y. Guo and W.X. Liu. 2023. Molecular phylogeny and identification of agromyzid leafminers in China, with a focus on the worldwide genus Liriomyza (Diptera: Agromyzidae). Journal of Integrative Agriculture. 22(10): 3115-3134.
Ndungu, N., N.J. Vereecken, M. Gerard, S. Kariuki, L.K. Kati, A. Youbissi, S. Nassong, B. Hundt, J. Jaramillo and K. Nkoba. 2023. Can the shape of the wing help in the identification of African stingless bee species? (Hymenoptera: Apidae: Meliponini). Wing geometric morphometrics: A tool for African stingless bee taxonomy. International Journal of Tropical Insect Science. 43(2): 749 - 759.
Rattanawannee, A., O. Duangphakdee, C. Chanchao, C. Teerapakpinyo, N. Warrit, S. Wongsiri and B.P. Oldroyd. 2020. Genetic characterization of exotic commercial honey bee (Hymenoptera: Apidae) populations in Thailand reveals high genetic diversity and low population substructure. Journal of Economic Entomology. 133(1): 34-42.
Rohlf, F.J. 2002. Geometric morphometrics and phylogeny. Systematics Association Special Volume. 64: 175-193.
Rohlf, F.J. 2013. tpsDig, Digitize Landmarks and Outlines. Department of Ecology and Evolution, State University of New York at Stony Brook, NY, USA.
Sauer, F.G., L. Jaworski L. Erdbeer, A. Heitmann, J. Schmidt-Chanasit, E. Kiel and R. Lühken. 2020. Geometric morphometric wing analysis represents a robust tool to identify female mosquitoes (Diptera: Culicidae) in Germany. Scientific Reports. 10(1): 17613.
Schutze, M.K., A. Jessup and A.R. Clarke. 2012. Wing shape as potential discriminator of morphologically similar pest taxa within the Bactrocera dorsalis species complex (Diptera: Tephritidae). Bulletin of Entomological Research. 102(1): 103-111.
Schutze, M.K., K. Mahmood, A. Pavasovic, W. Bo, J. Newman, A.R. Clarke, M.N. Krosch and S.L. Cameron. 2015. One and the same: Integrative taxonomic evidence that Bactrocera invadens (Diptera: Tephritidae) is the same species as the oriental fruit fly Bactrocera dorsalis. Systematic Entomology. 40(2): 472-486.
Shiao, S.F. 2004. Morphological diagnosis of six Liriomyza species (Diptera: Agromyzidae) of quarantine importance in Taiwan. Applied Entomology and Zoology. 39(1): 27-39.
Sontigun, N., K.L. Sukontason and B.K. Zajac, R. Zehner, K. Sukontason, A. Wannasan and J. Amendt. 2017. Wing morphometrics as a tool in species identification of forensically important blow flies of Thailand. Parasites & Vectors. 10(1): 229.
Supartha, I. W., and I. W. Susila. 2018. Morphological and molecular characteristics of Liriomyza sp. (Diptera: Agromyzidae) on onion plants (Allium cepa L.) in Bali. Asian Journal of Agriculture and Biology. 6(4): 524-529.
Tantowijoyo, W. and A. Hoffmann. 2011. Variation in morphological characters of two invasive leafminers, Liriomyza huidobrensis and L. sativae, across a tropical elevation gradient. Journal of Insect Science. 11: 69.
Tarris-sammaniego, S., J. Muzón and M. S. Iglesias. 2023. When size and shape matter: Morphometric characterization of two sympatric dragonflies of the genus Perithemis (Odonata: Libellulidae). Anais da Academia Brasileira de Ciencias. 95(Suppl. 1): e20220583.
Zelditch, M.L., D.L. Swiderski and H.D. Sheets. 2012. Geometric Morphometrics for Biologists: A Primer. Academic Press. N.Y. 78 p.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 วารสารวิชาการเกษตร
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
วารสารวิชาการเกษตร
