ลักษณะทางเภสัชเวทและฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของต้นพะเนียงฮัด

บทคัดย่อ

พะเนียงฮัด (Elaeodendron glaucum (Rottb.) Pers.) เป็นพืชที่อยู่ในวงศ์ Celastraceae ส่วนเปลือกต้นถูกนำมาใช้ในการรักษาแผลในผู้ป่วยเบาหวานตามภูมิปัญญาหมอพื้นบ้านอีสาน และในปัจจุบันยังใช้รักษาอย่างต่อเนื่อง งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาลักษณะทางเภสัชเวท โดยการศึกษาลักษณะทางมหทรรศน์และลักษณะจุลทรรศน์ของเครื่องยา ลักษณะทางเคมีฟิสิกส์และการตรวจพิสูจน์เอกลักษณ์ทางเคมีด้วยเทคนิคโครมาโทกราฟีของเหลวสมรรถนะสูง (HPLC) และศึกษาฤทธิ์ทางเภสัชวิทยาของเปลือกต้นพะเนียงฮัด อันได้แก่ ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ฤทธิ์ต้านการอักเสบ และฤทธิ์ต้านเชื้อแบคทีเรีย ผลการศึกษาพบว่า เปลือกต้นพะเนียงฮัดมีผงสีแดงปนน้ำตาล มีปริมาณที่หายไปเมื่อทำให้แห้ง (2.17 ± 0.05%w/w) ปริมาณเถ้ารวม (13.97 ± 0.03%w/w) เถ้าที่ไม่ละลายในกรด (0.41 ± 0.11%w/w) ปริมาณสารสกัดด้วยน้ำ (13.89 ± 0.20 %w/w) และปริมาณสารสกัดด้วยเอทานอล (16.48 ± 0.25 %w/w) ผลการศึกษาพฤกษเคมี พบว่าสารสกัดจากเปลือกต้นพะเนียงฮัด มีสารสำคัญในกลุ่มฟลาโวนอยด์ แทนนิน และแอลคาลอยด์ โดยพบกรดแกลลิก และวานิลลินเป็นองค์ประกอบสำคัญ สารสกัดส่วนน้ำของเปลือกพะเนียงฮัดมีฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ (EC50 เท่ากับ 5.50 ± 0.10 และ 25.28 ± 0.63 µg/ml เมื่อทดสอบด้วยวิธี DPPH และ ABTS ตามลำดับ) มีฤทธิ์ต้านการอักเสบโดยยับยั้งการหลั่งไนตริกออกไซด์ (EC50 เท่ากับ 157.60 ± 1.25 µg/ml) และยังพบว่ามีฤทธิ์ในการยับยั้งเชื้อแบคทีเรียอีกด้วย ผลการศึกษาในครั้งนี้เป็นประโยชน์อย่างยิ่งในการควบคุมคุณภาพสมุนไพรและเป็นข้อมูลสำคัญในการสนับสนุนการใช้สมุนไพรพะเนียงฮัดตามภูมิปัญญาพื้นบ้าน ส่งเสริมการต่อยอดองค์ความรู้ในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ยาสมุนไพรต่อไป