การจัดทำแผนที่มรดกสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ชุมชนท่าใหม่ จังหวัดจันทบุรี

บทคัดย่อ

            การวิจัยในหัวข้อเรื่อง การจัดทำแผนที่มรดกสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ชุมชนท่าใหม่ จังหวัดจันทบุรี เป็นการวิจัยเชิงสำรวจและเก็บข้อมูลภาคสนามทางสถาปัตยกรรม จึงเป็นการศึกษาเพื่อให้ได้ข้อมูลเกี่ยวกับรูปแบบทางสถาปัตยกรรม วัตถุประสงค์เพื่อศึกษารูปแบบและองค์ประกอบของอาคารพื้นถิ่นในเชิงสถาปัตยกรรม ความสัมพันธ์ระหว่างรูปแบบสถาปัตยกรรมของอาคารพักอาศัย อาคารเรือนค้าขาย กับความเป็นอยู่ของชุมชนและวิถีชีวิตและวัฒนธรรมประเพณีในท้องถิ่น มีขอบเขตของโครงการวิจัย รวบรวมประวัติความเป็นมา วิวัฒนาการ พัฒนาการการตั้งถิ่นฐานของย่านตลาดท่าใหม่ ศึกษารูปแบบและองค์ประกอบของสถาปัตยกรรมที่มีคุณค่า โดยการรวบรวมข้อมูลทุติยภูมิ เช่น เอกสารจากแหล่งต่าง ๆ ศึกษารายละเอียดทางสถาปัตยกรรมของอาคารที่เลือกเป็นกรณีศึกษา สำรวจและรังวัดทางสถาปัตยกรรมของอาคารที่มีคุณค่า ด้านรูปแบบอาคาร วัสดุ สภาพอาคาร จำนวนชั้น พื้นที่ใช้สอยภายในอาคาร จัดทำประวัติ บัญชีรูปภาพและแผนที่ของอาคารที่มีคุณค่าชุมชนท่าใหม่ เพื่อระบุคุณค่าและความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ทั้งรูปธรรมและนามธรรมที่สำคัญและมีคุณค่าของชุมชน เพื่อจัดทำแผนที่มรดกสถาปัตยกรรม/วัฒนธรรมที่มีคุณค่าของชุมชน เพื่อสร้างเครือข่ายในการทำงานร่วมกัน โดยศึกษาทบทวนกลุ่มสังคม ชุนชน และกลุ่มผลประโยชน์ที่เกี่ยวข้องกับการรักษามรดกทางวัฒนธรรม สร้างกระบวนการมีส่วนร่วมในการจัดทำรูปแบบสถาปัตยกรรมอาคารที่มีคุณค่าของชุมชน

              มีขั้นตอนวิธีการดำเนินการวิจัย การศึกษาภาคสนาม โดยแบ่งออกเป็น 3 ส่วนหลัก ได้แก่ การสำรวจภาคสนามการสังเกตการณ์ และการสัมภาษณ์ เก็บข้อมูลโดยการสำรวจสภาพทางกายภาพของอาคารพักอาศัยจากภาพถ่ายและแผนที่ นำข้อมูลมาจัดหมวดหมู่ โดยวิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพ ความเหมือนและความต่าง วิเคราะห์ข้อมูลตามวัตถุประสงค์ของการศึกษาวิจัย รวมทั้งเอกลักษณ์ของอาคารที่มีคุณค่าต่อการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น พบว่า ชุมชนท่าใหม่ได้เริ่มก่อตั้งเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ เมื่อประมาณเกือบร้อยปี ชาวบ้านที่อยู่ในท้องถิ่นนี้ นอกจากเป็นคนในท้องถิ่น ก็ยังมีผู้อพยพมาจากตำบลใกล้เคียง และท้องถิ่นอื่น ๆ อาชีพหลักเป็นการค้าของป่าและทำประมงเท่านั้น ซึ่งขณะนั้นชุมชนหนาแน่น และมีความเจริญเกี่ยวกับการค้าขาย โดยเฉพาะทางเรือ อยู่ที่ตำบลบางกะจะ อำเภอเมือง จังหวัดจันทบุรีซึ่งอยู่ห่างจากตำบลท่าใหม่ประมาณ 12 กิโลเมตร ระยะต่อมาได้มีชาวจีนเข้ามาแสวงโชคลาภในแผ่นดินไทยมากขึ้น ได้เข้ามาตั้งถิ่นฐานทำการค้าขายทางเรือรับส่งสินค้าโดยตรงจากกรุงเทพฯ และหัวเมืองชายทะเลอื่น ๆ โดยไม่ต้องอาศัยบางกะจะ เป็นทางผ่านสินค้าเหมือนเช่นเคย เพราะตำบลท่าใหม่มีท่าเรือแห่งใหม่ก็ได้ชื่อว่า “ท่าใหม่” มาจนปัจจุบันนี้

                รูปแบบและองค์ประกอบของอาคารพื้นถิ่นในเชิงสถาปัตยกรรมจากการสำรวจรูปแบบการตั้งถิ่นฐานและลักษณะทางสถาปัตยกรรมของชุมชนท่าใหม่ พบว่ามีอาคารที่มีลักษณะสถาปัตยกรรมที่มีคุณค่า จำนวน 25 ชุด โดยอาคารส่วนใหญ่อยู่ในแนวถนนศรีนวดิตถ์ ถนนคาทอลิค ประเภทอาคารในชุมชน อาคารเรือนแถวไม้ชั้นเดียว ที่ยังคงสภาพเดิมในเรื่องของวัสดุอาคาร ใช้บานเฟี้ยม และหลังคาสังกะสี อาคารเรือนแถวไม้สองชั้น เป็นกลุ่มอาคารที่คงลักษณะดั้งเดิมมีการปรับเปลี่ยนวัสดุบ้างบางส่วน หลังคามุงสังกะสี ทรงปั้นหยา และทรงจั่ว อาคารเรือนแถวเดี่ยว รูปแบบสถาปัตยกรรมเขตร้อนที่ยังคงรูปแบบมีช่องแสงและเพื่อใช้ระบายอากาศ มีชายคายื่นยาวเพื่อป้องกันแสงแดด ความสัมพันธ์ระหว่าง 

              รูปแบบสถาปัตยกรรมของอาคารพักอาศัย อาคารเรือนค้าขาย กับความเป็นอยู่ของชุมชนและวิถีชีวิตและวัฒนธรรมใน
ท้องถิ่น ส่วนเรื่ององค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม ในเรื่องของ ช่องแสง ช่องระบายอากาศ เป็นลักษณะของสถาปัตยกรรม
เขตร้อน ที่มีลวดลายสวยงาม บานเฟี้ยม ผนังไม้แนวตั้ง 

              จากการสำรวจอาคารที่มีคุณค่าอาคารที่มีคุณค่าย่านชุมชนท่าใหม่ มีอาคารที่มีคุณค่าทางสถาปัตยกรรม โดยอาคารส่วนใหญ่เป็นอาคารเรือนแถวไม้ เรือนค้าขาย ใช้สำหรับการอยู่อาศัยและประกอบอาชีพค้าขาย โดยยังคงรูปแบบของสถาปัตยกรรมพื้นถิ่นดั้งเดิม การตั้งถิ่นฐานโครงสร้างของหมู่บ้าน เป็นแบบการรวมกลุ่มตามกลุ่มชาติพันธุ์ ที่เป็นโครงสร้างผังเมืองแบบศูนย์กลาง มีศาสนาสถานตามกลุ่มเชื้อชาติ ได้แก่ กลุ่มคนจีน จะเห็นได้จาก มีศาลเจ้า กลุ่มคริสต์ศาสนิกชน จะเห็นได้ว่ามีโบสถ์คริสต์ ซึ่งเป็นการแสดงออกถึงกลุ่มชาติพันธุ์ ที่ยังคงสืบทอดประเพณี วัฒนธรรม

              ผลการวิจัยสามารถเป็นข้อมูลหลักฐานเพื่อปกป้องรักษามรดกทางวัฒนธรรมให้คงอยู่ต่อไป เพื่อใช้เป็นแหล่งเรียนรู้มรดกทางวัฒนธรรมที่มีคุณค่าให้แก่เยาวชนรุ่นหลังได้เข้าใจถึงวิถีชีวิตในอดีต เป็นข้อมูลพื้นฐานสาหรับการต่อยอดในการศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรม โบราณคดี และข้อมูลที่ได้รับจะเป็นประโยชน์สำหรับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในการวางแผนดำเนินการอนุรักษ์ย่านชุมชนท่าใหม่อย่างเหมาะสมต่อไป