รูปแบบสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น ชุมชนพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี

บทคัดย่อ

การวิจัยในหัวข้อเรื่อง การสร้างรูปแบบสถาปัตยกรรม ชุมชนพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี เป็นการศึกษาเพื่อให้ได้ ข้อมูลเกี่ยวกับรูปแบบทางสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น โดยมีวัตถุประสงค์ของโครงการวิจัย เพื่อศึกษารูปแบบและองค์ประกอบ ของอาคารพื้นถิ่นในเชิงสถาปัตยกรรม ความสัมพันธ์ระหว่างรูปแบบสถาปัตยกรรมของอาคารพักอาศัย อาคารเรือนค้าขาย กับความเป็นอยู่ของชุมชนและวิถีชีวิตและวัฒนธรรมประเพณีในท้องถิ่น โดยมีขอบเขตของโครงการวิจัย รวบรวมประวัติ ความเป็นมา วิวัฒนาการ พัฒนาการการตั้งถิ่นฐานของชุมชนพนัสนิคม ศึกษารูปแบบและองค์ประกอบของสถาปัตยกรรม ที่มีคุณค่า โดยการรวบรวมข้อมูล รายละเอียดทางสถาปัตยกรรมของอาคารที่เลือกเป็นกรณีศึกษา สำรวจและรังวัดทาง สถาปัตยกรรมของอาคารที่มีคุณค่า ด้านรูปแบบอาคาร วัสดุ สภาพอาคาร จำนวนชั้น พื้นที่ใช้สอยภายในอาคาร จัดทำประวัติ บัญชีรูปภาพและแผนที่ของอาคารที่มีคุณค่าย่านชุมชนพนัสนิคม ระบุคุณค่าและความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ของชุมชน เพื่อจัดทำแผนที่มรดกสถาปัตยกรรมวัฒนธรรมที่มีคุณค่า มีขั้นตอนวิธีการดำเนินการวิจัย ได้แก่ การสำรวจ ภาคสนาม การสังเกตการณ์ และการสัมภาษณ์ เก็บข้อมูลโดยการสำรวจสภาพทางกายภาพของอาคารพักอาศัย จากภาพถ่ายและแผนที่ นำข้อมูลมาจัดหมวดหมู่ โดยวิเคราะห์ลักษณะทางกายภาพ รวมทั้งเอกลักษณ์ของอาคารที่มี คุณค่าต่อการศึกษาสถาปัตยกรรมพื้นถิ่น พบว่า “พนัสนิคม” แต่ชาวบ้านจะเรียกว่า “เมืองเก่า” เพราะว่าที่ตั้งอำเภอ พนัสนิคมนี้เคยเป็นเมืองมาก่อน มีชุมชนที่มาจากเชื้อชาติต่าง ๆ มาอยู่ร่วมกัน มีทั้งคนไทย คนลาว ซึ่งอพยพมาอยู่ตั้งแต่ สมัยรัชกาลที่ 3 นอกจากนี้ยังมีชาวจีน ซึ่งเข้ามาอยู่ในคราวเมื่อมีการติดต่อค้าขายแลกเปลี่ยน ชนชาติต่าง ๆ เหล่านี้ได้ มาตั้งถิ่นฐาน และมีวิถีชีวิตและวัฒนธรรมที่เป็นเอกลักษณ์ คือ งานทำบุญกลางบ้านต่อเนื่องกันมาจนยึดถือเป็นประเพณี คือ “ประเพณีงานบุญกลางบ้าน” เรียกว่า ประเพณีกองข้าวของชาวพนัสนิคม จะกระทำกันประมาณหลังสงกรานต์ ผ่านไปแล้วของทุกปี

รูปแบบและองค์ประกอบของอาคารพื้นถิ่นในเชิงสถาปัตยกรรมจากการสำรวจรูปแบบการตั้งถิ่นฐานและลักษณะ ทางสถาปัตยกรรมของชุมชนพนัสนิคม พบว่ามีอาคารที่มีลักษณะสถาปัตยกรรมที่มีคุณค่า จำนวน 15 ชุด โดยอาคาร ส่วนใหญ่อยู่ในแนวถนนเมืองเก่า ถนนสระตราง และถนนเกาะแก้ว รายละเอียดทางสถาปัตยกรรม ประเภทอาคาร ในชุมชน อาคารเรือนแถวไม้ชั้นเดียว ที่ยังคงสภาพเดิมในเรื่องของวัสดุอาคาร ใช้บานเฟี้ยม และ หลังคาสังกะสี อาคาร เรือนแถวไม้สองชั้น เป็นกลุ่มอาคารที่คงลักษณะดั้งเดิม มีการปรับเปลี่ยนวัสดุบ้างบางส่วน หลังคามุงสังกะสี ทรงปั้นหยา และทรงจั่ว อาคารเรือนแถวเดี่ยว รูปแบบสถาปัตยกรรมเขตร้อน ที่ยังคงรูปแบบมีช่องแสง และเพื่อใช้ระบายอากาศ มีชายคายื่นยาวเพื่อป้องกันแสงแดด ความสัมพันธ์ระหว่างรูปแบบสถาปัตยกรรมของอาคารพักอาศัย อาคารเรือนค้าขาย กับความเป็นอยู่ของชุมชนและวิถีชีวิตและวัฒนธรรมในท้องถิ่น ส่วนเรื่ององค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม ในเรื่องของ ช่องแสง ช่องระบายอากาศ เป็นลักษณะของสถาปัตยกรรมเขตร้อน

ผลการวิจัยสามารถเป็นข้อมูลหลักฐานเพื่อปกป้องรักษามรดกทางวัฒนธรรมให้คงอยู่ต่อไป เพื่อใช้เป็นแหล่ง เรียนรู้มรดกทางวัฒนธรรมที่มีคุณค่าให้แก่เยาวชนรุ่นหลังได้เข้าใจถึงวิถีชีวิตในอดีต เป็นข้อมูลพื้นฐานสำหรับการต่อยอด ในการศึกษาทางด้านประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรม โบราณคดี และข้อมูลที่ได้รับจะเป็นประโยชน์สำหรับหน่วยงานที่ เกี่ยวข้องในการวางแผนดำเนินการอนุรักษ์ย่านชุมชนพนัสนิคมอย่างเหมาะสมต่อไป