การเจริญเติบโตและผลผลิตของหญ้าอาหารสัตว์พื้นเมืองในสวนยางพาราระยะก่อนเปิดกรีดและศักยภาพในการเสริมรายได้
Article Sidebar
เผยแพร่แล้ว:
มิ.ย. 8, 2019
คำสำคัญ:
พืชแซมยาง การควบคุมวัชพืช นิเวศสวนยางพารา การกินได้ของโภชนะ
Main Article Content
บทคัดย่อ
บทคัดย่อ
โคและแพะเป็นสัตว์เคี้ยวเอื้องที่ได้รับความนิยมเลี้ยงในกลุ่มเกษตรกร 5 จังหวัด ชายแดนภาคใต้ของไทย โดยเฉพาะในสวนยางพาราที่สามารถใช้เป็นแหล่งเลี้ยงสัตว์เคี้ยวเอื้องเป็นอย่างดี สอดคล้องกับปัญหาวัชพืชซึ่งจัดเป็นปัญหาสำคัญในสวนยางพาราระยะก่อนเปิดกรีด จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการเจริญเติบโตและผลผลิตของหญ้าอาหารสัตว์ในสวนยางพาราระยะก่อนเปิดกรีด รวมถึงการประเมินอัตราผลตอบแทนต่อต้นทุน (BCR) จากการปลูกหญ้าอาหารสัตว์ โดยแบ่งเป็น 4 ทรีตเมนต์ ได้แก่ ควบคุม (วัชพืช) หญ้ามาเลเซีย (Axonopus compressus) หญ้าหวายข้อ (Hemarthria compressa) และหญ้ารูซี่ (Brachiaria ruziziensis) ตามช่วงฤดูกาล คือ ต้นฤดูฝน (ก.ค.-ก.ย. 59) ฤดูฝน (ต.ค.-ธ.ค. 59) และฤดูร้อน (ม.ค.-มี.ค. 60) ผลการศึกษาพบว่าการปลูกหญ้าอาหารสัตว์ทั้ง 3 ชนิด ไม่ส่งผลต่อการเจริญเติบโตของต้นยางพารา และยังมีศักยภาพในการเจริญเติบโตได้ดีในสภาพสวนยางพารา นอกจากนี้หญ้าอาหารสัตว์ยังมีความสมบูรณ์ใกล้เคียงกัน ทั้งปริมาณคลอโรฟิลล์ ปริมาณคาร์โบไฮเดรตที่ไม่อยู่ในรูปโครงสร้าง และปริมาณไนโตรเจน ทั้งนี้หญ้าหวายข้อมีปริมาณโปรตีนหยาบ (12.52 %) สูงที่สุดอย่างมีนัยสำคัญ (p ≤ 0.05) เมื่อเปรียบเทียบกับหญ้าอื่น ๆ โดยหญ้ารูซี่มีปริมาณผลผลิตน้ำหนักแห้งเฉลี่ยสูงที่สุดเท่ากับ 333 กก. น้ำหนักแห้ง/ไร่ รองลงมา คือ หญ้าหวายข้อ (203 กก. น้ำหนักแห้ง/ไร่) และหญ้ามาเลเซีย (143 กก. น้ำหนักแห้ง/ไร่) ตามลำดับ ทั้งนี้หญ้าอาหารสัตว์ทุกชนิดมีแนวโน้มให้ผลผลิตลดลงในช่วงฤดูร้อน โดยในระยะเวลา 2 ปี มีค่า BCR สูงที่สุดในหญ้ารูซี่ (10.66-11.12) รองลงมา คือ หญ้าหวายข้อ (7.01-7.92) และหญ้ามาเลเซีย (1.29-3.84) ตามลำดับ เนื่องจากมีต้นทุนของค่าวัสดุพืชต่างกัน ดังนั้นการผลิตหญ้าอาหารสัตว์พื้นเมืองเพื่อการเลี้ยงสัตว์ในสวนยางพาราระยะก่อนเปิดกรีด โดยเฉพาะหญ้ามาเลเซียและหญ้าหวายข้อนั้น สามารถเพิ่มผลผลิตและรายได้อย่างยั่งยืนได้
คำสำคัญ : พืชแซมยาง; การควบคุมวัชพืช; นิเวศสวนยางพารา; การกินได้ของโภชนะ
Article Details
ประเภทบทความ
Biological Sciences
เอกสารอ้างอิง
[1] เกียรติสุรักษ์ โภคสวัสดิ์, ศศิธร ถิ่นนคร, สมพล ไวปัญญา, โสระยา รัชดาภรณ์วานิช, เกียรติศักดิ์ กล่ำเอม, วารุณี พานิชผล, เฉลียว ศรีชู และจีระวัชร์ เข็มสวัสดิ์, 2546, พืชอาหารสัตว์พื้นเมือง เล่ม 1, โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์การเกษตรแห่งประเทศไทย จำกัด, กรุงเทพฯ, 173 น.
[2] ประเสริฐ ชิตพงศ์, 2540, วัชพืชและการป้องกันกำจัด, ภาควิชาพืชศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, สงขลา, 61 น.
[3] ศุภมิตร ลิมปิชัย, พนัส แพชนะ และพิศมัย จันทุมา, 2556, การศึกษาสภาพสวนยางหลังพ้นการสงเคราะห์ปลูกแทนในเขตปลูกยางเดิม, สถาบันวิจัยยาง, กรมวิชาการเกษตร, กรุงเทพฯ, 74 น.
[4] เก็บ หนูศรี, อารมณ์ โรจน์สุจิตร, สมศักดิ์ กาญจนมูสิก และจรินทร์ การะนัด, 2539, การตอบสนองต่อสารกำจัดวัชพืชบางชนิดของหญ้าขจรจบดอกเหลืองที่มีระยะการเจริญเติบโตต่างกัน, กรมวิชาการเกษตร, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 10 น.
[5] Ng, K.F., 1990, Forage species for rubber plantation in Malaysia, pp. 49-53, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[6] Sanchez, M.D. and Ibrahim, T.H., 1990, Forage species for rubber plantations in Indonesia, pp. 54-57, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[7] Shelton, H.M. and Stür, W.W., 1990, Opportunities for integration of ruminants in plantation crops of Southeast Asia and the Pacific, pp. 5-9, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[8] Ngongoni, N.T., Mwale, M., Mapiye, C., Moyo, M.T., Hamudikuwanda, H. and Titterton, M., 2007, Evaluation of cereal-legume intercropped forages for small holder dairy production in Zimbabwe, Livest. Res. Rural Dev. 19: 128-136.
[9] Sophanodora, P. and Tudsri, S., 1990, Integration of forages for cattle and goats into plantation systems in Thailand, pp. 147-150, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[10] พริ้ม ศรีหานาม และอภิชาต ศรีสะอาด, 2556, แนวทางและแบบอย่างการเพาะปลูกหญ้าอาหารสัตว์ & หญ้าสนามจัดสวนเงินล้าน, นาคาอินเตอร์มีเดีย, กรุงเทพฯ, 144 น.
[11] เทียนทิพย์ ไกรพรม, มูฮำหมัด ฮะมะ และธีรศักดิ์ ศรีจรูญ, 2560, การศึกษาสภาพการเลี้ยงกระบือและคุณค่าทางโภชนะของพืชอาหารสัตว์ที่ใช้เลี้ยงกระบือของเกษตรกรในจังหวัดปัตตานี, ว.นราธิวาสราชนครินทร์ 9(2): 105-112.
[12] อภิชาติ บุญเรืองขาว, จีระศักดิ์ ชอบแต่ง และจักรี เทศอาเส็น, 2554, คุณค่าทางโภชนะของหญ้าหวายข้อในโคพื้นเมืองไทย, กรมปศุสัตว์, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ.
[13] Chanjula, P., Chiarawipa, R. and Panklang, P., 2017, Effect of different tropical grasses on feed intake and blood metabolite of goat, pp. 291-295, Proceedings of the 2nd International Conference on Animal Nutrition and Environment, Pullman Raja Orchid Hotel, Khon Kaen.
[14] สายัณห์ ทัดศรี, 2540, พืชอาหารสัตว์เขตร้อนการผลิตและการจัดการ, รั้วเขียว, กรุงเทพฯ, 375 น.
[15] Argel, P.J., Miles, J.W., Guiot, J.D., Cuadrado, H. and Lascano, C.E., 2007, Cultivar Mulato II (Brachiaria hybrid CIAT36087): A high-quality forage grass resistant to spittlebugs and adapted to well-drained, acid tropical soils, International Center for Tropical Agriculture (CIAT), Colombia.
[16] พรเทพ ธีระวัฒนพงศ์ และระวี เจียรวิภา, 2560, การประเมินค่าคลอโรฟิลล์และแคโรทีนอยด์ในพืชอาหารสัตว์โดยใช้ SPAD-502Plus และ GreenseekerTM, น. 104-110, การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 55, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ.
[17] Osborne, D.R. and Voogt, P., 1978, Carbohydrates, pp. 130-154, The Analysis of Nutrients in Foods, Academic Press, London.
[18] จำเป็น อ่อนทอง, 2560, คู่มือการวิเคราะห์ดินและพืช, ภาควิชาธรณีศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, สงขลา, 313 น.
[19] Verhulst, N., Govaerts, B., 2010, The normalized difference vegetation index (NDVI) GreenSeekerTM handheld sensor: Toward the integrated evaluation of crop management, Part A: Concepts and case studies, CIMMYT, Mexico.
[20] AOAC, 1995, Official Methods of Analysis. 16th Ed., Association of Official Analytical Chemists, Washington, DC.
[21] van Soest, P.J., Robertson, J.B. and Lewis, B.A., 1991, Methods for dietary fibre, neutral detergent fire and non-starch polysaccharides in relation to animal nutrition, J. Dairy Sci. 74: 3579-3583.
[22] เพชรี ขุมทรัพย์, 2542, หลักการบริหารการเงิน, โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, กรุงเทพฯ, 512 น.
[23] Wilson, J.R. and Ludlow, M.M., 1990, The environment and potential growth of herbage under plantations, p.10-24, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[24] Chee, Y.K. and Ahmad, F., 1990, Forage resources in Malaysian rubber estates, pp. 32-35, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[25] Busso, C.A., Richards, J.H. and Chatterton, N.J., 1990, Nonstructural carbohydrates and spring regrowth of two cool-season grasses: Interaction of drought and clipping, J. Range. Manage. 43: 336-343.
[26] นวรัตน์ อุดมประเสริฐ, 2558, สรีรวิทยาของพืชภายใต้สภาวะเครียด, สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ, 237 น.
[27] Rostami, M., Koocheki, A.R., Nasiri, M., Mahallati, M. and Kafi, M., 2008, Evaluation of chlorophyll meter (SPAD) data for prediction of nitrogen status in corn (Zea mays), Amer. Eur. J. Agri. Environ. Sci. 3: 79-85.
[28] Gholizadeh, A., Amin, M.S.M., Anuar, A.R. and Aimrun, W., 2009, Evaluation of leaf total nitrogen content for nitrogen management in a Malaysian paddy field by using soil plant analysis development chlorophyll meter, Am. J. Agric. Biol. Sci. 4: 278-282.
[29] อุไรวรรณ ไอยสุวรรณ์ และจีระศักดิ์ ชอบแต่ง, 2556, ระดับปุ๋ยไนโตรเจนต่อองค์ประกอบทางเคมีและการย่อยสลายหญ้ารูซี่ในกระเพาะรูเมน, ว.วิจัยและส่งเสริมวิชาการเกษตร 30: 32-38.
[30] ประเทศ ปิยะพันธวงค์ และสมศักดิ์ เภาทอง, 2537, การปลูกและการจัดการพืชอาหารสัตว์ในสวนยาง ผลผลิตและส่วนประกอบทางเคมีของหญ้า 7 พันธุ์ ในสวนยางพาราที่จังหวัดสกลนคร, กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ.
[31] อิทธิพล เผ่าไพศาล, เกียรติสุรักษ์ โภคสวัสดิ์, ลักขณา วุฒิปราชญ์อำไพ และเฉลียว ศรีชู, 2538, ผลผลิตและส่วนประกอบทางเคมีของหญ้าสกุล Brachiaria spp. 6 ชนิด, กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 162 น.
[32] วรพงษ์ สุริยจันทราทอง, ชาญชัย มณีดุลย์, บุญฤา วิไลพล และศศิธร ถิ่นนคร, 2543, ผลผลิตและส่วนประกอบทางเคมีของหญ้าพืชอาหารสัตว์ 8 ชนิด, แก่นเกษตร 28: 71-78.
[33] สมพล ไวปัญญา, เกียรติศักดิ์ กล่ำเอม และ เศกสรรค์ สวนกูล, 2548, การใช้หญ้าหวายข้อเลี้ยงวัวชนในเขตพื้นที่จังหวัดนครศรีธรรมราช (1) ผลของระยะการตัด และอัตราปุ๋ยไนโตรเจนที่มีต่อผลผลิตและคุณภาพหญ้าหวายข้อ, กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 402 น.
[34] สายัณห์ ทัดศรี, 2548, หญ้าอาหารสัตว์และหญ้าพื้นเมืองในประเทศไทย, สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ, 336 น.
[35] Rika, I.K., Mendra, I.K., Oka, G.M. and Nurjaya, O.M.G., 1990, New forage species for coconut plantations in Bali, pp. 41-44, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[36] Lemaire, G., Hodgson, J., Moraes, A.D., Carvalho, P.C.D.F. and Nabinger, C., 2000, Grassland Ecophysiology and Grazing Ecology, CABI Publishing, New York, 432 p.
[37] จีระวัชร์ เข็มสวัสดิ์, ฉายแสง ไผ่แก้ว, เกียรติสุรักษ์ โภคสวัสดิ์, วิรัช สุขสราญ, ธำรงศักดิ์ พลบำรุง, วีระศักดิ์ จิโนแสง และกานดา นาคมณี, 2545, หญ้ารูซี่, กองปศุสัตว์สัมพันธ์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 22 น.
[38] เดลินิวส์, 2560, ห้ามใช้วัตถุอันตรายพาราควอต-คลอร์ไพริฟอส-ไกลโฟเซต ฉบับวันอังคารที่ 12 กันยายน 2560, แหล่งที่มา : https://www.dailynews.co.th/politics/597805, 3 มีนาคม 2561.
[39] บริษัท พาเนล พลัส จำกัด, 2560, คู่มือการจัดการสวนป่าสำหรับสมาชิกสวนป่า, โครงการการจัดการสวนป่าอย่างยั่งยืนตามหลักการ FSCTM, กลุ่มบริษัท พาเนล พลัส จำกัด, สงขลา, 16 น.
[2] ประเสริฐ ชิตพงศ์, 2540, วัชพืชและการป้องกันกำจัด, ภาควิชาพืชศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, สงขลา, 61 น.
[3] ศุภมิตร ลิมปิชัย, พนัส แพชนะ และพิศมัย จันทุมา, 2556, การศึกษาสภาพสวนยางหลังพ้นการสงเคราะห์ปลูกแทนในเขตปลูกยางเดิม, สถาบันวิจัยยาง, กรมวิชาการเกษตร, กรุงเทพฯ, 74 น.
[4] เก็บ หนูศรี, อารมณ์ โรจน์สุจิตร, สมศักดิ์ กาญจนมูสิก และจรินทร์ การะนัด, 2539, การตอบสนองต่อสารกำจัดวัชพืชบางชนิดของหญ้าขจรจบดอกเหลืองที่มีระยะการเจริญเติบโตต่างกัน, กรมวิชาการเกษตร, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 10 น.
[5] Ng, K.F., 1990, Forage species for rubber plantation in Malaysia, pp. 49-53, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[6] Sanchez, M.D. and Ibrahim, T.H., 1990, Forage species for rubber plantations in Indonesia, pp. 54-57, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[7] Shelton, H.M. and Stür, W.W., 1990, Opportunities for integration of ruminants in plantation crops of Southeast Asia and the Pacific, pp. 5-9, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[8] Ngongoni, N.T., Mwale, M., Mapiye, C., Moyo, M.T., Hamudikuwanda, H. and Titterton, M., 2007, Evaluation of cereal-legume intercropped forages for small holder dairy production in Zimbabwe, Livest. Res. Rural Dev. 19: 128-136.
[9] Sophanodora, P. and Tudsri, S., 1990, Integration of forages for cattle and goats into plantation systems in Thailand, pp. 147-150, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[10] พริ้ม ศรีหานาม และอภิชาต ศรีสะอาด, 2556, แนวทางและแบบอย่างการเพาะปลูกหญ้าอาหารสัตว์ & หญ้าสนามจัดสวนเงินล้าน, นาคาอินเตอร์มีเดีย, กรุงเทพฯ, 144 น.
[11] เทียนทิพย์ ไกรพรม, มูฮำหมัด ฮะมะ และธีรศักดิ์ ศรีจรูญ, 2560, การศึกษาสภาพการเลี้ยงกระบือและคุณค่าทางโภชนะของพืชอาหารสัตว์ที่ใช้เลี้ยงกระบือของเกษตรกรในจังหวัดปัตตานี, ว.นราธิวาสราชนครินทร์ 9(2): 105-112.
[12] อภิชาติ บุญเรืองขาว, จีระศักดิ์ ชอบแต่ง และจักรี เทศอาเส็น, 2554, คุณค่าทางโภชนะของหญ้าหวายข้อในโคพื้นเมืองไทย, กรมปศุสัตว์, กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ.
[13] Chanjula, P., Chiarawipa, R. and Panklang, P., 2017, Effect of different tropical grasses on feed intake and blood metabolite of goat, pp. 291-295, Proceedings of the 2nd International Conference on Animal Nutrition and Environment, Pullman Raja Orchid Hotel, Khon Kaen.
[14] สายัณห์ ทัดศรี, 2540, พืชอาหารสัตว์เขตร้อนการผลิตและการจัดการ, รั้วเขียว, กรุงเทพฯ, 375 น.
[15] Argel, P.J., Miles, J.W., Guiot, J.D., Cuadrado, H. and Lascano, C.E., 2007, Cultivar Mulato II (Brachiaria hybrid CIAT36087): A high-quality forage grass resistant to spittlebugs and adapted to well-drained, acid tropical soils, International Center for Tropical Agriculture (CIAT), Colombia.
[16] พรเทพ ธีระวัฒนพงศ์ และระวี เจียรวิภา, 2560, การประเมินค่าคลอโรฟิลล์และแคโรทีนอยด์ในพืชอาหารสัตว์โดยใช้ SPAD-502Plus และ GreenseekerTM, น. 104-110, การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 55, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ.
[17] Osborne, D.R. and Voogt, P., 1978, Carbohydrates, pp. 130-154, The Analysis of Nutrients in Foods, Academic Press, London.
[18] จำเป็น อ่อนทอง, 2560, คู่มือการวิเคราะห์ดินและพืช, ภาควิชาธรณีศาสตร์ คณะทรัพยากรธรรมชาติ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, สงขลา, 313 น.
[19] Verhulst, N., Govaerts, B., 2010, The normalized difference vegetation index (NDVI) GreenSeekerTM handheld sensor: Toward the integrated evaluation of crop management, Part A: Concepts and case studies, CIMMYT, Mexico.
[20] AOAC, 1995, Official Methods of Analysis. 16th Ed., Association of Official Analytical Chemists, Washington, DC.
[21] van Soest, P.J., Robertson, J.B. and Lewis, B.A., 1991, Methods for dietary fibre, neutral detergent fire and non-starch polysaccharides in relation to animal nutrition, J. Dairy Sci. 74: 3579-3583.
[22] เพชรี ขุมทรัพย์, 2542, หลักการบริหารการเงิน, โรงพิมพ์มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์, กรุงเทพฯ, 512 น.
[23] Wilson, J.R. and Ludlow, M.M., 1990, The environment and potential growth of herbage under plantations, p.10-24, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[24] Chee, Y.K. and Ahmad, F., 1990, Forage resources in Malaysian rubber estates, pp. 32-35, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[25] Busso, C.A., Richards, J.H. and Chatterton, N.J., 1990, Nonstructural carbohydrates and spring regrowth of two cool-season grasses: Interaction of drought and clipping, J. Range. Manage. 43: 336-343.
[26] นวรัตน์ อุดมประเสริฐ, 2558, สรีรวิทยาของพืชภายใต้สภาวะเครียด, สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ, 237 น.
[27] Rostami, M., Koocheki, A.R., Nasiri, M., Mahallati, M. and Kafi, M., 2008, Evaluation of chlorophyll meter (SPAD) data for prediction of nitrogen status in corn (Zea mays), Amer. Eur. J. Agri. Environ. Sci. 3: 79-85.
[28] Gholizadeh, A., Amin, M.S.M., Anuar, A.R. and Aimrun, W., 2009, Evaluation of leaf total nitrogen content for nitrogen management in a Malaysian paddy field by using soil plant analysis development chlorophyll meter, Am. J. Agric. Biol. Sci. 4: 278-282.
[29] อุไรวรรณ ไอยสุวรรณ์ และจีระศักดิ์ ชอบแต่ง, 2556, ระดับปุ๋ยไนโตรเจนต่อองค์ประกอบทางเคมีและการย่อยสลายหญ้ารูซี่ในกระเพาะรูเมน, ว.วิจัยและส่งเสริมวิชาการเกษตร 30: 32-38.
[30] ประเทศ ปิยะพันธวงค์ และสมศักดิ์ เภาทอง, 2537, การปลูกและการจัดการพืชอาหารสัตว์ในสวนยาง ผลผลิตและส่วนประกอบทางเคมีของหญ้า 7 พันธุ์ ในสวนยางพาราที่จังหวัดสกลนคร, กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ.
[31] อิทธิพล เผ่าไพศาล, เกียรติสุรักษ์ โภคสวัสดิ์, ลักขณา วุฒิปราชญ์อำไพ และเฉลียว ศรีชู, 2538, ผลผลิตและส่วนประกอบทางเคมีของหญ้าสกุล Brachiaria spp. 6 ชนิด, กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 162 น.
[32] วรพงษ์ สุริยจันทราทอง, ชาญชัย มณีดุลย์, บุญฤา วิไลพล และศศิธร ถิ่นนคร, 2543, ผลผลิตและส่วนประกอบทางเคมีของหญ้าพืชอาหารสัตว์ 8 ชนิด, แก่นเกษตร 28: 71-78.
[33] สมพล ไวปัญญา, เกียรติศักดิ์ กล่ำเอม และ เศกสรรค์ สวนกูล, 2548, การใช้หญ้าหวายข้อเลี้ยงวัวชนในเขตพื้นที่จังหวัดนครศรีธรรมราช (1) ผลของระยะการตัด และอัตราปุ๋ยไนโตรเจนที่มีต่อผลผลิตและคุณภาพหญ้าหวายข้อ, กองอาหารสัตว์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 402 น.
[34] สายัณห์ ทัดศรี, 2548, หญ้าอาหารสัตว์และหญ้าพื้นเมืองในประเทศไทย, สำนักพิมพ์มหาวิทยาลัย เกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ, 336 น.
[35] Rika, I.K., Mendra, I.K., Oka, G.M. and Nurjaya, O.M.G., 1990, New forage species for coconut plantations in Bali, pp. 41-44, Proceedings of a workshop on Forages for Plantation Crops, Sanur beach, Bali.
[36] Lemaire, G., Hodgson, J., Moraes, A.D., Carvalho, P.C.D.F. and Nabinger, C., 2000, Grassland Ecophysiology and Grazing Ecology, CABI Publishing, New York, 432 p.
[37] จีระวัชร์ เข็มสวัสดิ์, ฉายแสง ไผ่แก้ว, เกียรติสุรักษ์ โภคสวัสดิ์, วิรัช สุขสราญ, ธำรงศักดิ์ พลบำรุง, วีระศักดิ์ จิโนแสง และกานดา นาคมณี, 2545, หญ้ารูซี่, กองปศุสัตว์สัมพันธ์ กรมปศุสัตว์ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 22 น.
[38] เดลินิวส์, 2560, ห้ามใช้วัตถุอันตรายพาราควอต-คลอร์ไพริฟอส-ไกลโฟเซต ฉบับวันอังคารที่ 12 กันยายน 2560, แหล่งที่มา : https://www.dailynews.co.th/politics/597805, 3 มีนาคม 2561.
[39] บริษัท พาเนล พลัส จำกัด, 2560, คู่มือการจัดการสวนป่าสำหรับสมาชิกสวนป่า, โครงการการจัดการสวนป่าอย่างยั่งยืนตามหลักการ FSCTM, กลุ่มบริษัท พาเนล พลัส จำกัด, สงขลา, 16 น.
