พฤกษศาสตร์พื้นบ้านและการเสื่อมถอยขององค์ความรู้พืชอาหารในอาหารท้องถิ่นไทยทรงดำ
คำสำคัญ:
ภูมิปัญญาท้องถิ่น, ปัจจัยทางเศรษฐกิจและสังคม, ลาวโซ่งบทคัดย่อ
ปัจจุบันการบริโภคอาหารมีแนวโน้มเปลี่ยนแปลงไปตามแบบสังคมเมือง พืชผักท้องถิ่นถูกแทนที่ด้วยพืชเศรษฐกิจ ทำให้วิถีการบริโภคอาหารท้องถิ่นเริ่มเลือนหายไป ไทยทรงดำเป็นหนึ่งกลุ่มชาติพันธุ์ที่ให้ความสำคัญกับอาหาร การวิจัยนี้จึงมีวัตถุประสงค์เพื่อทำการรวบรวมชนิดพืชอาหารในอาหารท้องถิ่นไทยทรงดำ อำเภอเขาย้อย จังหวัดเพชรบุรี โดยเก็บข้อมูลด้วยวิธีการสังเกตแบบมีส่วนร่วมกับปราชญ์ทางด้านอาหารไทยทรงดำ จากการศึกษาพบว่ามีรายการอาหารที่สำคัญทั้งหมด 9 รายการ ซึ่งใช้พืชทั้งหมด 16 ชนิด พืชที่มีความโดดเด่น ได้แก่ มะแข่นหรือพริกพราน (Zanthoxylum rhetsa) ซึ่งเป็นส่วนผสมในพริกแกง ช่วยให้มีกลิ่นหอมที่เป็นเอกลักษณ์และมีรสชาติเผ็ดซ่า ชาวไทยทรงดำส่วนใหญ่รู้จักพืชอาหารเกือบทั้งหมด แต่มีพืชบางชนิดที่ไม่เคยรับประทาน เช่น หยวกกล้วยตานี (Musa balbisiana) และผำ (Wolffia globosa) การศึกษาปัจจัยที่มีความเกี่ยวข้องกับการเสื่อมถอยขององค์ความรู้ด้านพืชอาหารในชุมชน โดยการสัมภาษณ์ด้วยแบบสอบถามกับชาวบ้านไทยทรงดำ 30 คน พบว่าปัจจัยทางด้านสังคมไม่มีผลต่อจำนวนชนิดพืชที่ชาวบ้านรู้จัก แต่อายุ ระดับการศึกษา และความสามารถในการประกอบอาหารมีความสัมพันธ์กับจำนวนชนิดพืชที่เคยรับประทาน การทราบถึงปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับความเสื่อมถอยขององค์ความรู้เหล่านี้ จะช่วยกำหนดแนวทางในการอนุรักษ์ที่เหมาะสมภายในชุมชน และยังเกี่ยวโยงไปถึงความมั่นคงของพืชอาหารภายในชุมชน และความหลากหลายทางชีวภาพของพืชอีกด้วย
เอกสารอ้างอิง
Sripoona S, Termsaithong P, Gubtapol K, Chulilung P, Mankeb P. Nutritional content evaluation of traditional food recipes consumed by ethnic communities of Tai Dam in Loei, Thailand. IJAT. 2023;19(4): 1843-1856. http://www.ijat-aatsea.com ISSN 2630-0192.
Jayakumar G, Ajithabai M, Sreedevi S, Viswanathan P, Remeshkumar B. Ethnobotanical survey of the plants used in the treatment of diabetes. IJTK. 2010;9(1):100–4.
Estomba D, Ladio A, Lozada M. Medicinal wild plant knowledge and gathering patterns in a Mapuche community from northwestern Patagonia. J Ethnopharmacol. 2006;103:109-19. 10.1016/j.jep.2005.07.015.
Suksri C. The changing cultural landscape of a Lao Song community in a new context: A case study of Pahaew. JARS. 2012;9(1):43-60. https://doi.org/10.56261/jars.v9i1.168596.
Pooma R. Suddee S, editors. Tem Smitinand’s Thai Plant Names, revised edition 2014. Bangkok: Office of the Forest Herbarium, Department of National Park, Wildlife and Plant Conservation; 2014.
Sirak C, Sutthiphisan S. An analysis of community identity for the development of tourist attractions through the participatory process of the Tai-Yuan and Lao Khrang cultural communities in Kamphaeng Saen district, Nakhon Pathom province. JLAMS. 2020;7(1):70-81. Retrieved from https://so14.tci-thaijo.org/index.php/jlams/article/view/75.
Wiwatsetchut P. Research report on traditional food of the Thai Song Dam in Bang Rakam, Phitsanulok: an analysis based on popular trends and sociology. Bangkok: Office of the National Culture Commission; 1989. Retrieved from http://research.culture.go.th/index.php/research/item/218-2012-09-15-23-53-57.html (in Thai)
Wongkattiya N, Akekawatchai C, Sanguansermsri P, Fraser I H, Pratoomsoot C, Sanguansermsri D. Chemical compositions and biological properties of essential oils from Zanthoxylum rhetsa (Roxb.) DC and Zanthoxylum limonella Alston. AJTCAM. 2018;15(2):12-8. https://doi.org/10.21010 /ajtcamv15i2.2.
Suksathan R, Trisonthi C, Trisonthi P, Wangpakapattanawong P. Notes on spice plants in the genus Zanthoxylum (Rutaceae) in northern Thailand. TFB (Botany). 2009;37:197–204. Retrieved from https://li01.tci-thaijo.org/index.php/ThaiForestBulletin/article/view/24374.
Supabphol R, Tangjitjareonkun J. Chemical constituents and biological activities of Zanthoxylum limonella (Rutaceae): A Review. TJPR. 2014;13(12):2119-30. http://dx.doi.org/10.4314/tjpr.v13i12.25.
On-Nom N, Promdang P, Inthachat W, Kanoongon P, Sahasakul Y, Chupeerach C, et al. Wolffia globosa-based nutritious snack formulation with high protein and dietary fiber contents. Foods. 2023;12:2647. https://doi.org/10.3390/foods12142647.
Chatamphaiwong P, Rattanasanitphan S, Thawiwuthiamon M. Research report on the study of local wisdom: A case study of traditional food. Bangkok: Office of the National Health Commission; 2021.
Hazlett DL, Torres-Herrera JC. Socioeconomic value and growth of naturalized Musa balbisiana L.A. Colla leaves in Honduras. Econ. Bot. 2012;66:60-70. https://doi.org/10.1007/s12231-012-9189-0.
Nguanchoo V, Wangpakapattanawong P, Balslev H, Inta A. Hmong medicinal plant knowledge transmission and retention in social modernity. Hum. Ecol. 2022;50:419–33. https://doi.org/10.1007/s10745-022-00326-4.
Begossi A, Hanazaki N, Tamashiro JY. Medicinal plants in the Atlantic Forest (Brazil): Knowledge, use, and conservation. Hum. Ecol. 2002;30(3):281–99. doi: 10.1023/A:1016564217719.
Joseph L. Turner N. The Old Foods Are the New Foods! : Erosion and revitalization of indigenous food systems in northwestern North America. Front. sustain. food syst. 2020;4. 10.3389/fsufs.2020.596237.
ดาวน์โหลด
เผยแพร่แล้ว
รูปแบบการอ้างอิง
ฉบับ
ประเภทบทความ
สัญญาอนุญาต
ลิขสิทธิ์ (c) 2025 มหาวิทยาลัยพะเยา
อนุญาตภายใต้เงื่อนไข Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.
ผู้นิพนธ์ต้องรับผิดชอบข้อความในบทนิพนธ์ของตน มหาวิทยาลัยพะเยา ไม่จำเป็นต้องเห็นด้วยกับบทความที่ตีพิมพ์เสมอไป ผู้สนใจสามารถคัดลอก และนำไปใช้ได้ แต่จะต้องขออนุมัติเจ้าของ และได้รับการอนุมัติเป็นลายลักษณ์อักษรก่อน พร้อมกับมีการอ้างอิงและกล่าวคำขอบคุณให้ถูกต้องด้วย
