ยาเหลือใช้ของผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในชุมชนจังหวัดพะเยา: ความชุก ปริมาณ มูลค่า และปัจจัยที่เกี่ยวข้อง

บทคัดย่อ

ยาเหลือใช้ในผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรังเป็นหนึ่งในปัญหาสำคัญของระบบสาธารณสุขไทย การศึกษานี้มีวัตถุประสงค์เพื่อประเมินความชุก ปริมาณ มูลค่า และปัจจัยที่สัมพันธ์กับการมียาเหลือใช้ในผู้ป่วยโรคไม่ติดต่อเรื้อรังในชุมชนจังหวัดพะเยา ใช้การศึกษาเชิงสังเกตแบบตัดขวางในบริบทการเยี่ยมบ้าน เก็บข้อมูลจากการสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง และวิเคราะห์ผลด้วยสถิติเชิงพรรณนาและการวิเคราะห์การถดถอยโลจิสติกพหุตัวแปร กลุ่มตัวอย่างจำนวน 361 ราย พบว่าร้อยละ 89.8 มียาเหลือใช้อย่างน้อยหนึ่งรายการ โดยมีมัธยฐานจำนวนรายการยาเหลือใช้ต่อรายเท่ากับ 2 รายการ รวม 21,534 เม็ด คิดเป็นมูลค่ารวม 18,340.4 บาท ยาที่พบว่ามีปริมาณและมูลค่ายาเหลือใช้รวมสูงสุด คือ  amlodipine 5 มิลลิกรัม สาเหตุหลักของการมียาเหลือใช้ ได้แก่ การลืมรับประทานยา (ร้อยละ 55.6) และการได้รับยาเกินวันนัด (ร้อยละ 52.5) ปัจจัยที่สัมพันธ์กับการมียาเหลือใช้มากกว่า 8 สัปดาห์ ได้แก่ จำนวนโรคประจำตัว (aOR 1.51; 95%CI: 1.06–2.13) การใช้สมุนไพรหรือผลิตภัณฑ์เสริมอาหารในช่วง 6 เดือนที่ผ่านมา (aOR 2.33; 95%CI: 1.01–5.34) และการระบุวิธีใช้ยาผิดอย่างน้อย 1 รายการ (aOR 9.87; 95%CI: 2.37–41.04) แม้ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีพฤติกรรมการจัดการยาเหลือใช้อย่างเหมาะสม เช่น การนำยาคืนสถานพยาบาล แต่ยังพบพฤติกรรมเสี่ยงในบางราย เช่น การแบ่งยาให้ผู้อื่น และการกำจัดยาไม่ถูกวิธี ผลการศึกษาชี้ให้เห็นว่า การมีโรคร่วม การใช้สมุนไพร และการใช้ยาผิด เป็นปัจจัยสำคัญที่ส่งผลต่อการมียาเหลือใช้ การพัฒนาระบบคัดกรองผู้ที่มีความเสี่ยง ควบคู่กับการส่งเสริมความร่วมมือในการใช้ยา การกำหนดแนวทางการจ่ายยาอย่างเหมาะสม และการให้ความรู้เกี่ยวกับการจัดการยาเหลือใช้อย่างถูกต้อง เป็นกลยุทธ์สำคัญในการลดปัญหาและผลกระทบที่อาจเกิดขึ้นต่อระบบสุขภาพ เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม