การใช้สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่บ่งชี้คุณภาพสิ่งแวดล้อมทางน้ำ : กรณีศึกษาบริเวณกระชังเลี้ยงปลาในแม่น้ำน้อย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
Article Sidebar
เผยแพร่แล้ว:
เม.ย. 30, 2018
คำสำคัญ:
สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่ คุณภาพสิ่งแวดล้อมทางน้ำ การเลี้ยงปลาในกระชัง แม่น้ำน้อย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
Main Article Content
บทคัดย่อ
ศึกษาองค์ประกอบชนิดและความหนาแน่นของสัตว์หน้าดินขนาดใหญ่บริเวณพื้นที่กระชังเลี้ยงปลาในแม่น้ำน้อย อำเภอบางบาล จังหวัดพระนครศรีอยุธยา โดยเก็บตัวอย่างบริเวณกระชังเลี้ยงปลาและบริเวณใกล้เคียงใน 3 แนวศึกษาจากจุดกระชังเลี้ยงปลา ประกอบด้วย (1) แนวทางเหนือของจุดกระชัง (2) แนวทางใต้ของจุดกระชัง และ (3) แนวฝั่งตรงข้ามจุดกระชัง แต่ละแนวมีจุดเก็บตัวอย่างที่ระยะห่างออกจากจุดกระชัง 5, 15, 25, 50 และ 100 เมตร ตามลำดับ ผลการศึกษาพบสัตว์หน้าดิน 6 กลุ่มใหญ่ ได้แก่ ไส้เดือนน้ำ (oligochaete) โพลีคีต (polychaete) หอยฝาเดียว (gastropod) หอยสองฝา (bivalve) ครัสตาเซียน (crustacean) และตัวอ่อนแมลง (insect larvae) สัตว์หน้าดินกลุ่มทนต่อมลพิษจากสารอินทรีย์พวกไส้เดือนน้ำในวงศ์ Tubificidae และ Naididae โพลีคีตในวงศ์ Nephtyidae และตัวอ่อนแมลงในวงศ์ Chironomidae พบเป็นกลุ่มเด่น โดยมีความชุกชุมมากในบริเวณจุดกระชัง และบริเวณใกล้เคียงในช่วงระยะห่างจากจุดกระชัง 50 เมตร ทั้งในแนวแนวทางเหนือและทางใต้ของจุดกระชัง ปัจจัยสิ่งแวดล้อมที่สำคัญต่อการกระจายและความหนาแน่นของสัตว์หน้าดินในบริเวณนี้ ได้แก่ ปริมาณสารอินทรีย์และปริมาณซิลท์และเคลย์ในดินตะกอน ปริมาณออกซิเจนละลายน้ำ อุณหภูมิของน้ำ ความเป็นกรด-ด่างของน้ำ ความโปร่งแสงของน้ำ และความลึกของน้ำ
คำสำคัญ : สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่; คุณภาพสิ่งแวดล้อมทางน้ำ; การเลี้ยงปลาในกระชัง; แม่น้ำน้อย; จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
Article Details
ประเภทบทความ
Biological Sciences
เอกสารอ้างอิง
[1] Rosenberg, D.M. and Resh, V.H., 1993, Freshwater biomonitoring and benthic macroinvertebrates, Chapman and Hall, New York, 488 p.
[2] ทิพย์นันท์ งามประหยัด, 2542, ความชุกชนและความหลากหลายของสัตว์หน้าดินในแม่น้ำเจ้าพระยา, วิทยานิพนธ์ปริญญาโท, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ, 121 น.
[3] อรรถพล โลกิตสถาพร และจุฑาทิพย์ โลกิตสถาพร, 2545, ความชุกชุมและความหลากหลายของสัตว์หน้าดินในแม่น้ำเจ้าพระยาจังหวัดพระนครศรีอยุธยา, เอกสารวิชาการฉบับที่ 23/2545, ศูนย์พัฒนาประมงน้ำจืดพระนครศรีอยุธยา กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, พระนครศรีอยุธยา, 57 น.
[4] ณิฏฐารัตน์ ปภาวสิทธิ ์, กัลยา วัฒยากร, อัฉราภรณ์ เปี่ยมสมบูรณ์ และอิชฌิกา พรหมทอง, 2548, ระบบนิเวศน้ำกร่อยแม่น้ำบางปะกง, ศูนย์วิจัยทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งอ่าวไทยตอนบน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, กรุงเทพฯ. 189 น.
[5] วฤชา กาญจนอักษร และศรัณย์ เพ็ชร์พิรุณ, 2549, สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่บริเวณแม่น้ำเจ้าพระยา, น. 44-51, การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 44 : สาขาประมง, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ.
[6] สุชาติ ผึ่งฉิมพลี และฉวีวรรณ สุขมงคลรัตน์, 2556, ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว์หน้าดินในแม่น้ำป่าสักตอนล่าง, เอกสารวิชาการฉบับที่ 6/2556, ศูนย์พัฒนาประมงน้ำจืดสระบุรี กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 70 น.
[7] ชุติมา หาญจวณิช และนิศารัตน์ ตั้งไพโรจน์วงศ์, 2550, การเปรียบเทียบโครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน ในบริเวณที่มีกิจกรรมของมนุษย์ต่างกันในลำน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น, วารสารวิจัย มข. 12(4): 402-149.
[8] อิสระ ธานี, 2557, การใช้สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินขนาดใหญ่เพื่อการติดตามตรวจสอบทางชีวภาพ, ว.วิจัย มสด สาขาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 7(1): 125-137.
[9] Leelahakriengkrai, P., 2013, Diversity of freshwater benthos in the ecotourism area at Chiang Dao กistrict in Chiang Mai province, Thailand Biodivers. J. 4: 399-406.
[10] Covich A.P., Palmer, M. and Crowl, T.A., 1999, The role of benthic invertebrate species in freshwater ecosystems. Zoobenthic species influence energy flows and nutrient cycling, Bioscience 49: 119-127.
[11] Akaahan, T.J.A., Araoye, P.A. and Adikwu, I.A., 2014, Benthic fauna community structure in river Benue at Makurdi, Benue state, Nigeria, Int. J. Fish. Aquat. Stud. 1(6):
32-39.
[12] บุญเสฐียร บุญสูง และนฤมล แสงประดับ, 2545, ผลของการเลี้ยงปลาในกระชัง ต่อชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินในลำน้ำชี, ว.วิทยาศาสตร์ มข. 30(4): 228-239.
[13] Nakao, S., Shzili, N.A.M. and Salleh, H.U., 1989, Benthic communities in the areas under and around the fish culture rafts at the Kuala Trengganu River Estuary, Malaysia, Bull. Fac. Fish. Hokkaido Univ. 40: 154-158.
[14] Whitehurst, I.T. and Lindsey, B.I., 1990, The impact of organic enrichment on the benthic macroinvertebrate communities of a Lowland River, Wat. Res. 24: 625-630.
[15] Loch, D.D., West, J.L. and Perlmutter, D.G., 1996, The effect of trout farm effluent on the taxa richness of benthic macroinvertebrates, Aquaculture 147: 37-55.
[16] Namin, J.I., Sharifinia, M. and Makrani, A.B., 2013, Assessment of fish farm effluents on macroinvertebrates based on biological indices in Tajan River (North Iran), Caspian J. Env. Sci. 11(1): 29-39.
[17] Nabirye, H., Mwebaza-Ndawula, L., Bugenyi, F.W.B. and Muyodi, F.J., 2016, The evaluation of cage fish farming effects on water quality using selected benthic macro-invertebrate community para-meters in the napoleon gulf, northern Lake Victoria, Int. J. Fish. Aquat. Stud. 4(1): 42-50.
[18] จุฑามาศ จิวาลักษณ์, พิชิต พรหมประศรี และอรภา นาคจินดา, 2550, หอยกาบน้ำจืดของไทย, กลุ่มงานวิจัยความหลากลายทางชีวภาพสัตว์น้ำจืด สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรประมงน้ำจืด สำนักวิจัยและพัฒนาประมงน้ำจืดกรมประมง, กรุงเทพฯ, 50 น.
[19] จุฑามาศ จิวาลักษณ์, มณฑิรา เปี่ยมทิพย์มนัส และอรภา นาคจินดา, 2550, หอยกาบน้ำจืดเศรษฐกิจของไทย. เอกสารวิชาการฉบับที่ 8/2550, สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรประมงน้ำจืด กรมประมง, กรุงเทพฯ, 123 น.
[20] Day, J.H., 1967, A Monograph on the Polychaeta of Southern Africa, Past 1 Errantia, The British Museum, Eyre and Spottiswoode, Ltd., London.
[21] Brinkhurst, R.O., 1971, A Guide for the Identification of British Aquatic, 2nd Ed. University of Toronto, Titus Wilson & Sons, Ltd., Toronto.
[22] Brinkhurst, R.O. and Jamieson, B.G.M., 1971, Aquatic Oligochaeta of the World, University of Toronto Press, Toronto.
[23] Brandt, R.A.M., 1974, The non-marine aquatic Mollusca of Thailand, Archiv für Molluskenkunde 105: 1-423.
[24] Fauchald, K., 1977, The Polychaete Worms Definitions and Keys to the Orders, Families and Genera, The Natural History Museum, Los Angeles.
[25] Upatham, E.S., Sornmani, S., Kittikoon, V., Lohachit, C. and Burch, J.B., 1983, Identification key for fresh- and brackish-water snails of Thailand, Malacol Rev. 16: 107-32.
[26] Nelson, D.W. and Sommers, L.E., 1982, Total Carbon, Organic Carbon and Organic Matter, pp. 539-579, In Page, A.L. (Ed.), Methods of Soil Analysis, Part 2: Agronomy Monographs 9, ASA and SSSA, Madison, WI.
[27] Buchanan, J.B., 1984. Sediment Analysis, pp. 41-65, In Holme, N.A. and McIntyre, A.D. (Eds.), Methods for the Study of Marine Benthos, Blackwell Scientific Publications, California.
[28] Clarke, K.R. and Warwick, R.M., 1994, Change in Marine Communities: an approach to statistical analysis and interpretation, Plymouth, Plymouth Marine Laboratory, PRIMER-E, Ltd., United Kingdom, 144 p.
[29] Ludwig, A.J. and Reynolds, J.F., 1986, Statistical Ecology: a primer on methods and computing, John Wiley and Sons, Inc., New York, 337 p.
[30] ปิยวัฒน์ ปองผดุง, กัญญาณัฐ สุนทรประสิทธิ์ และจารุมาศ เมฆสัมพันธ์, 2549, ผลกระทบจากการใช้ประโยชน์ของพื้นที่ต่อความชุกชุมและการแพร่กระจายของไส้เดือนทะเลในลำคลองที่ไหลลงสู่แม่น้ำบางปะกง เขตอำเภอบ้านโพธิ์ จังหวัดฉะเชิงเทรา, น. 187-195, การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 44 : สาขาประมง, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์,
กรุงเทพฯ,
[31] Alves, R.G., Marchese, M.R. and Martins, R.T., 2008, Oligochaeta (Annelida, Clitellata) of lotic environments at Parque Estadual Intervales (São Paulo, Brazil), Biota Neotrop. 18(1): 21-24.
[32] Martins, R.T., Stephan, N.N.C. and Alves, R.G., 2008, Tubificidae (Annelida: Oligochaeta) as an indicator of water quality in an urban stream in southeast Brazil, Acta Limnol. Bras. 20: 221-226.
[33] Weber, R.E., 1978, Respiration, pp. 369-392, In Mill, P.J., Physiology of Annelids, Academic Press, New York.
[34] Walshe, B.M., 1947, The function of haemoglobin in Tanytarsus (Chironomi-dae), J. Exp. Biol. 24: 343-351.
[35] สำรวย เสร็จกิจ, 2533, การผลิตหนอนแดงในบ่อซีเมนต์, เอกสารเผยแพร่ ฉบับที่ 19, สถาบันวิจัยประมงน้ำจืด กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 14 น.
[36] กรมควบคุมมลพิษ, 2558, รายงานสถานการณ์มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2557, กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, กรุงเทพฯ, 190 น.
[37] ชัยฤกษ์ สุวรรณรัตน์, 2536, ความอุดมสมบูรณ์ของดิน, ภาควิชาปฐพีวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ.
[2] ทิพย์นันท์ งามประหยัด, 2542, ความชุกชนและความหลากหลายของสัตว์หน้าดินในแม่น้ำเจ้าพระยา, วิทยานิพนธ์ปริญญาโท, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ, 121 น.
[3] อรรถพล โลกิตสถาพร และจุฑาทิพย์ โลกิตสถาพร, 2545, ความชุกชุมและความหลากหลายของสัตว์หน้าดินในแม่น้ำเจ้าพระยาจังหวัดพระนครศรีอยุธยา, เอกสารวิชาการฉบับที่ 23/2545, ศูนย์พัฒนาประมงน้ำจืดพระนครศรีอยุธยา กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, พระนครศรีอยุธยา, 57 น.
[4] ณิฏฐารัตน์ ปภาวสิทธิ ์, กัลยา วัฒยากร, อัฉราภรณ์ เปี่ยมสมบูรณ์ และอิชฌิกา พรหมทอง, 2548, ระบบนิเวศน้ำกร่อยแม่น้ำบางปะกง, ศูนย์วิจัยทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่งอ่าวไทยตอนบน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, กรุงเทพฯ. 189 น.
[5] วฤชา กาญจนอักษร และศรัณย์ เพ็ชร์พิรุณ, 2549, สัตว์หน้าดินขนาดใหญ่บริเวณแม่น้ำเจ้าพระยา, น. 44-51, การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 44 : สาขาประมง, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ.
[6] สุชาติ ผึ่งฉิมพลี และฉวีวรรณ สุขมงคลรัตน์, 2556, ความชุกชุม และความหลากหลายของสัตว์หน้าดินในแม่น้ำป่าสักตอนล่าง, เอกสารวิชาการฉบับที่ 6/2556, ศูนย์พัฒนาประมงน้ำจืดสระบุรี กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, 70 น.
[7] ชุติมา หาญจวณิช และนิศารัตน์ ตั้งไพโรจน์วงศ์, 2550, การเปรียบเทียบโครงสร้างชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดิน ในบริเวณที่มีกิจกรรมของมนุษย์ต่างกันในลำน้ำพอง จังหวัดขอนแก่น, วารสารวิจัย มข. 12(4): 402-149.
[8] อิสระ ธานี, 2557, การใช้สัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินขนาดใหญ่เพื่อการติดตามตรวจสอบทางชีวภาพ, ว.วิจัย มสด สาขาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี 7(1): 125-137.
[9] Leelahakriengkrai, P., 2013, Diversity of freshwater benthos in the ecotourism area at Chiang Dao กistrict in Chiang Mai province, Thailand Biodivers. J. 4: 399-406.
[10] Covich A.P., Palmer, M. and Crowl, T.A., 1999, The role of benthic invertebrate species in freshwater ecosystems. Zoobenthic species influence energy flows and nutrient cycling, Bioscience 49: 119-127.
[11] Akaahan, T.J.A., Araoye, P.A. and Adikwu, I.A., 2014, Benthic fauna community structure in river Benue at Makurdi, Benue state, Nigeria, Int. J. Fish. Aquat. Stud. 1(6):
32-39.
[12] บุญเสฐียร บุญสูง และนฤมล แสงประดับ, 2545, ผลของการเลี้ยงปลาในกระชัง ต่อชุมชนสัตว์ไม่มีกระดูกสันหลังหน้าดินในลำน้ำชี, ว.วิทยาศาสตร์ มข. 30(4): 228-239.
[13] Nakao, S., Shzili, N.A.M. and Salleh, H.U., 1989, Benthic communities in the areas under and around the fish culture rafts at the Kuala Trengganu River Estuary, Malaysia, Bull. Fac. Fish. Hokkaido Univ. 40: 154-158.
[14] Whitehurst, I.T. and Lindsey, B.I., 1990, The impact of organic enrichment on the benthic macroinvertebrate communities of a Lowland River, Wat. Res. 24: 625-630.
[15] Loch, D.D., West, J.L. and Perlmutter, D.G., 1996, The effect of trout farm effluent on the taxa richness of benthic macroinvertebrates, Aquaculture 147: 37-55.
[16] Namin, J.I., Sharifinia, M. and Makrani, A.B., 2013, Assessment of fish farm effluents on macroinvertebrates based on biological indices in Tajan River (North Iran), Caspian J. Env. Sci. 11(1): 29-39.
[17] Nabirye, H., Mwebaza-Ndawula, L., Bugenyi, F.W.B. and Muyodi, F.J., 2016, The evaluation of cage fish farming effects on water quality using selected benthic macro-invertebrate community para-meters in the napoleon gulf, northern Lake Victoria, Int. J. Fish. Aquat. Stud. 4(1): 42-50.
[18] จุฑามาศ จิวาลักษณ์, พิชิต พรหมประศรี และอรภา นาคจินดา, 2550, หอยกาบน้ำจืดของไทย, กลุ่มงานวิจัยความหลากลายทางชีวภาพสัตว์น้ำจืด สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรประมงน้ำจืด สำนักวิจัยและพัฒนาประมงน้ำจืดกรมประมง, กรุงเทพฯ, 50 น.
[19] จุฑามาศ จิวาลักษณ์, มณฑิรา เปี่ยมทิพย์มนัส และอรภา นาคจินดา, 2550, หอยกาบน้ำจืดเศรษฐกิจของไทย. เอกสารวิชาการฉบับที่ 8/2550, สถาบันวิจัยและพัฒนาทรัพยากรประมงน้ำจืด กรมประมง, กรุงเทพฯ, 123 น.
[20] Day, J.H., 1967, A Monograph on the Polychaeta of Southern Africa, Past 1 Errantia, The British Museum, Eyre and Spottiswoode, Ltd., London.
[21] Brinkhurst, R.O., 1971, A Guide for the Identification of British Aquatic, 2nd Ed. University of Toronto, Titus Wilson & Sons, Ltd., Toronto.
[22] Brinkhurst, R.O. and Jamieson, B.G.M., 1971, Aquatic Oligochaeta of the World, University of Toronto Press, Toronto.
[23] Brandt, R.A.M., 1974, The non-marine aquatic Mollusca of Thailand, Archiv für Molluskenkunde 105: 1-423.
[24] Fauchald, K., 1977, The Polychaete Worms Definitions and Keys to the Orders, Families and Genera, The Natural History Museum, Los Angeles.
[25] Upatham, E.S., Sornmani, S., Kittikoon, V., Lohachit, C. and Burch, J.B., 1983, Identification key for fresh- and brackish-water snails of Thailand, Malacol Rev. 16: 107-32.
[26] Nelson, D.W. and Sommers, L.E., 1982, Total Carbon, Organic Carbon and Organic Matter, pp. 539-579, In Page, A.L. (Ed.), Methods of Soil Analysis, Part 2: Agronomy Monographs 9, ASA and SSSA, Madison, WI.
[27] Buchanan, J.B., 1984. Sediment Analysis, pp. 41-65, In Holme, N.A. and McIntyre, A.D. (Eds.), Methods for the Study of Marine Benthos, Blackwell Scientific Publications, California.
[28] Clarke, K.R. and Warwick, R.M., 1994, Change in Marine Communities: an approach to statistical analysis and interpretation, Plymouth, Plymouth Marine Laboratory, PRIMER-E, Ltd., United Kingdom, 144 p.
[29] Ludwig, A.J. and Reynolds, J.F., 1986, Statistical Ecology: a primer on methods and computing, John Wiley and Sons, Inc., New York, 337 p.
[30] ปิยวัฒน์ ปองผดุง, กัญญาณัฐ สุนทรประสิทธิ์ และจารุมาศ เมฆสัมพันธ์, 2549, ผลกระทบจากการใช้ประโยชน์ของพื้นที่ต่อความชุกชุมและการแพร่กระจายของไส้เดือนทะเลในลำคลองที่ไหลลงสู่แม่น้ำบางปะกง เขตอำเภอบ้านโพธิ์ จังหวัดฉะเชิงเทรา, น. 187-195, การประชุมทางวิชาการของมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ครั้งที่ 44 : สาขาประมง, มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์,
กรุงเทพฯ,
[31] Alves, R.G., Marchese, M.R. and Martins, R.T., 2008, Oligochaeta (Annelida, Clitellata) of lotic environments at Parque Estadual Intervales (São Paulo, Brazil), Biota Neotrop. 18(1): 21-24.
[32] Martins, R.T., Stephan, N.N.C. and Alves, R.G., 2008, Tubificidae (Annelida: Oligochaeta) as an indicator of water quality in an urban stream in southeast Brazil, Acta Limnol. Bras. 20: 221-226.
[33] Weber, R.E., 1978, Respiration, pp. 369-392, In Mill, P.J., Physiology of Annelids, Academic Press, New York.
[34] Walshe, B.M., 1947, The function of haemoglobin in Tanytarsus (Chironomi-dae), J. Exp. Biol. 24: 343-351.
[35] สำรวย เสร็จกิจ, 2533, การผลิตหนอนแดงในบ่อซีเมนต์, เอกสารเผยแพร่ ฉบับที่ 19, สถาบันวิจัยประมงน้ำจืด กรมประมง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์, กรุงเทพฯ, 14 น.
[36] กรมควบคุมมลพิษ, 2558, รายงานสถานการณ์มลพิษของประเทศไทย พ.ศ. 2557, กรมควบคุมมลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม, กรุงเทพฯ, 190 น.
[37] ชัยฤกษ์ สุวรรณรัตน์, 2536, ความอุดมสมบูรณ์ของดิน, ภาควิชาปฐพีวิทยา คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์, กรุงเทพฯ.
