การใช้ประโยชน์และสร้างมูลค่าเพิ่มอย่างยั่งยืนจากความหลากหลายทางนิเวศลุ่มน้ำสงครามด้วยภูมิปัญญาและองค์ความรู้ของชุนชนเกษตร อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร บทความวิจัย

บทคัดย่อ

การศึกษาการใช้ประโยชน์และสร้างมูลค่าเพิ่มอย่างยั่งยืนจากความหลากหลายทางนิเวศลุ่มนํ้าสงคราม ด้วยภูมิปัญญาและองค์ความรู้ของชุมชนเกษตร ในพื้นที่อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร มีวัตถุประสงค์ เพื่อ 1) ศึกษาบริบทของชุมชนในพื้นที่ลุ่มนํ้าสงคราม 2) ศึกษาการใช้ภูมิปัญญาและองค์ความรู้ของชุมชนในการใช้ประโยชน์และสร้างมูลค่าเพิ่มจากความหลากหลายทางนิเวศ และ 3) ศึกษาผลิตภัณฑ์ชุมชนเด่นที่เกิดจากภูมิปัญญาและองค์ความรู้ที่สร้างมูลค่าเพิ่มให้กับชุมชนต่อยอดในเชิงพาณิชย์ กลุ่มตัวอย่างที่ใช้ในการศึกษา คือ ผู้รู้จากตัวแทนชุมชนในลุ่มนํ้าสงคราม ใช้เกณฑ์การคัดเลือกผู้ให้ข้อมูลผ่านการคัดเลือกแบบเจาะจง จำนวนทั้งสิ้น 29 คน ดำเนินการศึกษาโดยใช้การสำรวจ การสังเกตแบบมีส่วนร่วม การสังเกตแบบไม่มีส่วนร่วม การสัมภาษณ์แบบมีโครงสร้าง และแบบกึ่งมีโครงสร้าง ผลการศึกษา พบว่า 1) บริบทของชุมชนพื้นที่ลุ่มน้ำสงคราม ในพื้นที่อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร สภาพโดยทั่วไปของอำเภออากาศอำนวย เป็นที่ราบลุ่ม มีแม่น้ำสำคัญ 2 สาย ไหลผ่าน คือ ลำน้ำยาม เป็นลำน้ำขนาดเล็ก ต้นนํ้าเกิดจากเทือกเขาภูพาน และลำนํ้าสงคราม เป็นลำนํ้าค่อนข้างใหญ่ ต้นกำเนิดจากสันภูผาเหล็ก มี 4 ชนเผ่า ได้แก่ ไทโย้ย ลาว ญ้อ และภูไท ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพเกษตรกร อาชีพเสริม ทอผ้าพื้นเมือง เลี้ยงสัตว์ (โค) พื้นเมือง โคขุน และการจับปลาและสัตว์นํ้าตามแหล่งนํ้าธรรมชาติ 2) การใชภู้มิปัญญาและองค์ความรู้ของชุมชนในการใช้ประโยชน์และสร้างมูลค่าเพิ่มจากความหลากหลายทางนิเวศในพื้นที่อำเภออากาศอำนวย จังหวัดสกลนคร พบว่า ภูมิปัญญาและองค์ความรู้ที่เด่นชัดของชุมชนใน 3 หมู่บ้าน คือ บ้านท่าแร่ดงปลาปาก บ้านท่าควาย และบ้านท่าก้อน ได้แก่ การทอผ้า การถนอมอาหารจากสัตว์น้ำ เครื่องจักสาน และการทอเสื่อ 3) ศึกษาผลิตภัณฑ์ชุมชนเด่นที่เกิดจากภูมิปัญญาและองค์ความรู้ที่สร้างมูลค่าเพิ่มให้กับชุมชนต่อยอดในเชิงพาณิชย์ พบว่า ผลิตภัณฑ์เด่นที่สร้างรายได้ให้กับชุมชน มีดังนี้ การทอผ้า ได้แก่ ผ้าย้อมคราม และผ้าย้อมสีธรรมชาติ เช่น ผ้าถุงมัดหมี่ ผ้าคลุมไหล่ ผ้าพันคอ กระเป๋า เครื่องประดับต่าง ๆ การทำเครื่องจักสาน และการถนอมอาหารจากสัตว์นํ้า