ถอดบทเรียนการระบาดโรคเหี่ยวกล้วยในเขตพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ประเทศไทย

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) ประวัติการเกิดโรคเหี่ยวกล้วย 2) ลักษณะการปลูกกล้วย ชนิดพันธุ์ และระยะเวลาการแพร่ระบาด 3) ถอดบทเรียนการระบาดโรคเหี่ยวของกล้วยในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนใต้ประเทศไทย การวิจัยเป็นการวิจัยประยุกต์ เลือกผู้ให้ข้อมูลหลักแบบเจาะจง 54 ราย เก็บรวบรวมข้อมูลด้วยการสนทนากลุ่มและสำรวจพื้นที่เก็บตัวอย่างกล้วย วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา และยืนยันเชื้อโรคเหี่ยวจากห้องปฏิบัติการ ผลการศึกษาพบว่า 1) โรคเหี่ยวกล้วยเข้ามาในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนใต้เมื่อ พ.ศ. 2557 อำเภอธารโต จังหวัดยะลา เป็นพื้นที่แรกที่มีการระบาด โดยการแพร่กระจายเกิดจากแมลงและอุปกรณ์ตัดกล้วย พ.ศ. 2558 อำเภอศรีสาคร จังหวัดนราธิวาส เกษตรกรสังเกตกล้วยเป็นโรคเหี่ยว การแพร่กระจายเกิดจากนำท่อนพันธุ์ในแปลงเป็นโรคไปปลูกในตำบลและต่างอำเภอ พ.ศ. 2559 เกษตรกรอำเภอไม้แก่น จังหวัดปัตตานี พบกล้วยผิดปกติ โดยการแพร่กระจายเกิดจากอุทกภัยในเดือนธันวาคม พ.ศ 2560 2) ลักษณะการปลูกกล้วยนิยมปลูกแซมหรือร่วมในสวนยางพารา และสวนผลไม้ ชนิดพันธุ์กล้วยที่ปลูก เช่น หิน น้ำว้า น้ำว้าปากช่อง 50 ไข่ นางพญา หอมทอง เล็บมือนาง หอมมาเลย์ ตานี และพื้นเมือง (ขนุน หักมุก ป่า)  สายพันธุ์ที่ตรวจพบเชื้อโรคเหี่ยวจากห้องปฏิบัติการมี 9 สายพันธุ์ คือ หิน น้ำว้า น้ำว้าปากช่อง 50 หอมทอง นางพญา ไข่ ขนุน หักมุก และป่า ระยะเวลาแพร่ระบาดโรคเหี่ยวจากแปลงหนึ่งไปอีกแปลงหนึ่งของกล้วยชนิดพันธุ์เดียวกัน ระยะทาง 200-1,000 เมตร ใช้เวลา 1-3 เดือน กล้วยต่างสายพันธุ์ในแปลงเดียวกันใช้เวลาเพิ่มปริมาณเชื้อเฉลี่ย 3 เดือน ก่อนแพร่กระจายไปยังกออื่นในระยะทาง 2-7 เมตร 3) ถอดบทเรียนการระบาดโรคเหี่ยวของกล้วย พบว่า ความรู้และการเข้าถึงความรู้ของเจ้าหน้าที่ภาครัฐ เกษตรกร และพ่อค้ารวบรวมผลผลิต เป็นหัวใจสำคัญในการวางแผนป้องกันการแพร่กระจายโรคเหี่ยวกล้วยอย่างมีประสิทธิภาพ