การผลิตและจำหน่ายสุรากลั่นชุมชน: แนวทางส่งเสริมการเพิ่มมูลค่าข้าวของวิสาหกิจชุมชนกลุ่มเมล็ดพันธุ์และการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรบ้านโนนเชือก จังหวัดขอนแก่น

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษากระบวนการผลิตสุรากลั่นชุมชน ช่องทางการจำหน่าย เส้นทางการสร้างมูลค่าเพิ่ม ปัญหาและข้อจำกัด แนวทางการแก้ไขและส่งเสริมการผลิตสุรากลั่นชุมชน ของวิสาหกิจชุมชนกลุ่มเมล็ดพันธ์และการแปรรูปผลผลิตทางการเกษตรบ้านโนนเชือก จังหวัดขอนแก่น ดำเนินการวิจัยเชิงคุณภาพ ผู้ให้ข้อมูลได้แก่ ประธาน กรรมการ และสมาชิกวิสาหกิจชุมชน จำนวน 23 ราย เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้างและการสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วม วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้สถิติเชิงพรรณนารวมทั้งการวิเคราะห์เนื้อหา พบว่า วิสาหกิจชุมชนจดทะเบียนอย่างเป็นทางการเมื่อปี พ.ศ. 2560 ปัจจุบัน (พ.ศ. 2566) มีสมาชิกทั้งหมด 27 ราย วัตถุดิบที่ใช้ในการผลิตสุรา ได้แก่ ข้าวเหนียว ลูกแป้ง และน้ำ กระบวนการผลิตสุรากลั่น มี 2 ขั้นตอน ได้แก่ การหมัก และ การกลั่นสุรา วิสาหกิจชุมชนจำหน่ายสุรากลั่น 3 ช่องทาง ได้แก่ จำหน่าย ณ สถานที่ผลิต จำหน่ายผ่านคำสั่งซื้อ และจำหน่ายตามการจัดงานมหกรรมสินค้า ผลการศึกษา พบว่า การเพิ่มมูลค่าข้าวโดยวิธีการแปรรูปข้าวเป็นสุรากลั่นชุมชน มีต้นทุน 27.3 บาท ต่อข้าว 1 กิโลกรัม คิดเป็นกำไรเท่ากับ 72.7 บาท ต่อข้าว 1 กิโลกรัม มูลค่าที่เพิ่มขึ้น จากต้นทุนการผลิตคิดเป็นร้อยละ 266.3 เกษตรกรแสดงความคิดเห็นในการเลือกการแปรรูปข้าวเป็นสุรากลั่นและจำหน่ายให้กับวิสาหกิจชุมชนมากที่สุด (ร้อยละ 30.4) ปัญหาในการผลิตสุรากลั่นชุมชน ส่วนใหญ่ไม่ใช่ปัญหาด้านกระบวนการผลิตแต่เป็นปัญหาด้านกระบวนการกฎหมาย เช่น การขออนุญาตผลิต แนวทางการส่งเสริมการผลิตสุรากลั่นชุมชน ได้แก่ การวางแผนการปลูกข้าวให้ได้ผลผลิตที่เพียงพอต่อการผลิตสุรากลั่นในชุมชน การสนับสนุนอุปกรณ์ในการกลั่นสุราให้ทันสมัย และการปรับปรุงช่องทางการจำหน่ายผลิตภัณฑ์