การพัฒนารูปแบบการจัดการแปลงสมุนไพรและการสร้างมูลค่าเพิ่มสมุนไพรสู่การลดความเหลื่อมล้ำมิติเศรษฐกิจของวิสาหกิจชุมชนสมุนไพรพื้นที่ตำบลบึงทวาย อำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร

บทคัดย่อ

บทความวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) พัฒนารูปแบบการจัดการแปลงปลูกสมุนไพรสู่การเพิ่มศักยภาพการผลิต และ 2) สร้างมูลค่าเพิ่มสมุนไพรด้วยเทคโนโลยีการสกัดน้ำมันหอมระเหย เป็นการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้วิธีการวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม โดยกลุ่มเป้าหมายจากกลุ่มวิสาหกิจชุมชนสมุนไพร กลุ่มเกษตรกรผู้ปลูกสมุนไพร และกลุ่มที่ได้รับประโยชน์โดยตรง และโดยอ้อม ในพื้นที่ตำบลบึงทวาย อำเภอเต่างอย จังหวัดสกลนคร ด้วยวิธีการคัดเลือกแบบเจาะจง จำนวน 40 คน โดยใช้แนวทางการสัมภาษณ์เชิงลึก และจัดเสวนากลุ่ม เป็นเครื่องมือในการเก็บรวบรวมข้อมูล และใช้การวิเคราะห์เนื้อหา ในการวิเคราะห์ข้อมูล

ผลการวิจัยพบว่า 1) รูปแบบการจัดการแปลงปลูกสมุนไพร มีองค์ประกอบที่สำคัญ 3 ส่วน คือ (1) ระบบบริหารจัดการแปลงสมุนไพรมาตรฐานแบบเกื้อกูลที่สามารถเพิ่มปริมาณการเพาะปลูก 2,321 ต้น/ไร่ คิดเป็น 4.00 เท่า (2) ระบบการจัดการกลุ่มบนฐานการผลิต และผลิตภัณฑ์อย่างมีส่วนร่วม และ (3) การจัดการข้อมูลชุมชนสู่คู่มือองค์ความรู้ที่กระตุ้นการเรียนรู้ สู่การสร้างรายได้ของชุมชน และ 2) การสร้างมูลค่าเพิ่มสมุนไพรด้วยเทคโนโลยีการสกัดน้ำมันหอมระเหย ก่อเกิดผลิตภัณฑ์ใหม่เพื่อสร้างความมั่นคงทางเศรษฐกิจชุมชน ได้แก่ น้ำมันนวดสมุนไพร ถ่านหอมสมุนไพร และน้ำมันหอมระเหยสมุนไพร จากการบริหารจัดการแบบมีส่วนร่วมของชุมชนบนฐานข้อมูล ความรู้ และเทคโนโลยีที่เหมาะสม เพื่อใช้ประโยชน์ในการดูแลเกื้อกูลชุมชน และลดการพึ่งพาทรัพยากรจากภายนอก ก่อเกิดรายได้เฉลี่ยหลังมีโครงการ 53,785 บาท/ปี/ครัวเรือน ส่งผลให้จำนวนผู้มีรายได้น้อยกว่าเส้นความยากจนลดลง 0.14 เท่า ชี้ให้เห็นว่าการวิจัยในครั้งนี้ เกิดการลดความเหลื่อมล้ำมิติเศรษฐกิจ