ประสิทธิภาพของปุ๋ยหมักจากวัสดุเหลือใช้จากการเกษตรต่อการเจริญเติบโตของคะน้ายอดไต้หวัน พันธุ์บางบัวทอง 35 ที่ผลิตภายใต้การมีส่วนร่วมของเกษตรกรตำบลป่าตัน อำเภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง

บทคัดย่อ

การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมนี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อส่งเสริมการนำวัสดุเหลือทิ้งทางการเกษตรบางชนิดในท้องถิ่นมาทำปุ๋ยหมัก ซึ่งกลุ่มเป้าหมายเป็นเกษตรกรในตำบลป่าตัน อำภอแม่ทะ จังหวัดลำปาง จำนวน 6 ราย งานวิจัยเริ่มด้วยการเปิดเวทีเพื่อแลกเปลี่ยนความคิดเห็นและประสบการณ์ร่วมกันของเกษตรกรและผู้วิจัยเพื่อหาแนวทางปฏิบัติในการเลือกใช้วัสดุในท้องถิ่น เพื่อนำมาทำปุ๋ยหมักภายใต้การทำเกษตรปลอดภัย และใช้แปลงของเกษตรกรเป็นพื้นที่ทดสอบ วางแผนการทดลองแบบสุ่มสมบูรณ์ ประกอบด้วย 3 ทรีทเมนต์ ได้แก่ 1) ฟางข้าว 2) ใบฉำฉา (Samanea saman) และ 3) ก้อนเชื้อเห็ดเก่า โดยนำวัสดุที่เลือกใช้มาหมักร่วมกับมูลวัว ดิน และสารเร่ง พด. 1 ตามสูตรที่ได้กำหนดไว้ วัดการเปลี่ยนแปลงทางกายภาพและเคมีของปุ๋ยที่หมักได้ ได้แก่ ปริมาณไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรัส (P) โพแทสเซียม (K) แคลเซียม (Ca) และ แมกนีเซียม (Mg) ค่าความเป็นกรดด่าง (pH) อัตราส่วนคาร์บอนต่อไนโตรเจน (C/N ratio) ค่าการนำไฟฟ้า (EC) ปริมาณอินทรีย์คาร์บอน ปริมาณอินทรียวัตถุ การยุบตัวของกองปุ๋ย และการย่อยสลายอย่างสมบูรณ์ (GI) จากนั้นทำการศึกษาประสิทธิภาพของปุ๋ยหมักที่ได้ต่อการเจริญเติบโตของคะน้ายอดไต้หวันพันธุ์บางบัวทอง ขั้นตอนนี้ จะทำการทดลองในพื้นที่เกษตรกร โดยการวางแผนแบบสุ่มสมบูรณ์ ทรีทเมนต์ ละ 10 ซ้ำ ประกอบด้วย 1) ชุดควบคุม ดิน 4 กิโลกรัม 2) ชุดที่ปลูกด้วยปุ๋ยหมักจากฟางข้าว 100 กรัม + ดิน 4 กิโลกรัม 3) ชุดที่ปลูกด้วยปุ๋ยหมักจากใบฉำฉา 100 กรัม+ดินดำ 4 กิโลกรัม และ 4) ชุดที่ปลูกด้วยปุ๋ยหมักจากก้อนเชื้อเห็ดเก่า 100 กรัม + ดินดำ 4 กิโลกรัม ใช้เวลาในการเพาะปลูก 40 วัน เก็บข้อมูล 4 ด้านการเจริญเติบโตได้แก่ ความสูง น้ำหนักสด ความยาวราก และปริมาณคลอโรฟิลล์

ผลการวิจัย พบว่า ระยะเวลาที่ใช้ในการยุบตัวของกองปุ๋ยหมักที่ย่อยสลายพร้อมใช้งานคือ 120 วัน โดยพบความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติที่ระดับความเชื่อมั่น 95% ในด้านค่าความเป็นกรด–ด่าง ปริมาณอินทรีย์คาร์บอน ปริมาณอินทรียวัตถุ ปริมาณไนโตรเจน และแคลเซียม ในแต่ละทรีทเมนต์ โดยการหมักด้วยใบฉำฉาให้ค่าอินทรียวัตถุและไนโตรเจนทั้งหมดสูงที่สุด มีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 30.46 และ 1.46% ตามลำดับ ในขณะที่การหมักด้วยใบฉำฉาและฟางข้าวมีปริมาณอินทรีย์คาร์บอน สูงสุด คือ 17.66% ส่วนผลการทดสอบ ความเป็นกรด-ด่าง และปริมาณแคลเซียม พบว่าปุ๋ยที่ได้จากการหมักด้วยก้อนเชื้อเห็ดมีค่ามากที่สุด โดยมีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 8.53 และ 1.23% ตามลำดับ ไม่พบความแตกต่างทางสถิติในด้านค่าการนำไฟฟ้า อัตราส่วนคาร์บอนต่อไนโตรเจน ปริมาณฟอสฟอรัส โพแทสเซียม แมกนีเซียม และการย่อยสลายที่สมบูรณ์ ระหว่างทรีทเมนต์ แต่อย่างใด เมื่อนำปุ๋ยที่หมักได้ไปทดสอบประสิทธิภาพต่อการเจริญเติบโตของคะน้ายอดไต้หวัน พันธุ์บางบัวทอง 35 พบว่า ปุ๋ยหมักชนิดต่าง ๆ ไม่มีผลทำให้ความสูง น้ำหนักสด ความยาวราก แตกต่างกันทางสถิติ แต่อย่างใด ยกเว้นในชุดควบคุม แต่มีแนวโน้มว่าการใส่ปุ๋ยหมักจากใบฉำฉาส่งผลให้ความสูง น้ำหนักสด มีค่าสูงที่สุด ขณะที่การใช้ปุ๋ยหมักจากก้อนเชื้อเห็ดเก่าส่งผลให้คะน้ามีความยาวรากมากที่สุดและมีความแตกต่างทางสถิติกับชุดควบคุม จากการทดลองยังพบว่าคะน้าที่ปลูกด้วยปุ๋ยหมักจากใบฉำฉามีปริมาณคลอโรฟิลล์สูงกว่าในทรีทเมนต์ อื่นและมีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ กับการใช้ปุ๋ยหมักฟางข้าวและตำรับควบคุม ผลการวิจัยนี้สรุปว่า การทำปุ๋ยหมักจากใบฉำฉามีความเหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของต้นคะน้า มากกว่าปุ๋ยหมักจากฟางข้าวและปุ๋ยหมักจากก้อนเชื้อเห็ด