เทคนิค rapid generation advance ในการศึกษาพันธุกรรมการถ่ายทอดลักษณะความไวต่อช่วงแสงในคู่ผสมระหว่างข้าวอายุสั้นพันธุ์ ULR368 และพันธุ์ กข6 ในการประเมินนอกฤดูปลูก

บทคัดย่อ

การศึกษาพันธุกรรมการถ่ายทอดลักษณะความไวต่อช่วงแสงในข้าวได้มีการศึกษาในหลายงานทดลอง ซึ่งการศึกษาในข้าวที่ไวต่อช่วงแสงจำเป็นต้องมีการประเมินในฤดูกาลปลูก (นาปี) เนื่องจากการประเมินนอกฤดูอาจจะทำให้การศึกษาพันธุกรรมการถ่ายทอดมีความคลาดเคลื่อนเนื่องจากการออกดอกที่ไม่ปกติในกลุ่มพันธุ์ดังกล่าว ส่งผลให้การประเมินมีความล่าช้าเนื่องจากสามารถประเมินได้เพียงหนึ่งครั้งต่อปี ดังนั้นงานทดลองนี้จึงได้ศึกษาพันธุกรรมการถ่ายทอดลักษณะความไวต่อช่วงแสงในข้าวพื้นเมืองพันธุ์ ULR368 ที่ไม่ไวต่อช่วงแสงและอายุสั้น กับข้าวพันธุ์ กข6 ซึ่งเป็นพันธุ์ปรับปรุงที่ไวต่อช่วงแสงปานกลาง โดยใช้เทคนิค rapid generation advance (RGA) เป็นการควบคุมให้อยู่ในสภาพวันสั้น และเพื่อทดสอบความเป็นไปได้ในการนำเทคนิค RGA มาใช้ศึกษาพันธุกรรมการถ่ายทอดลักษณะความไวต่อช่วงแสง และใช้ในการคัดเลือกสายพันธุ์ในโปรแกรมการปรับปรุงพันธุ์พืช โดยทำการทดสอบความไวต่อช่วงแสงในลูกผสมชั่วที่ 1 และหาสัดส่วนของประชากรชั่วที่ 2 โดยใช้เทคนิค RGA ให้ข้าวได้รับแสงไม่เกิน 10 ชั่วโมงต่อวัน ผลการทดลองพบว่าเทคนิค RGA สามารถใช้ในการศึกษาพันธุกรรมการถ่ายทอดลักษณะความไวต่อช่วงแสงระหว่างคู่ผสมพันธุ์ ULR368 และพันธุ์ กข6 ได้ โดยผลการทดสอบสามารถจำแนกต้นที่ไวต่อช่วงแสงและไม่ไวต่อช่วงแสงได้อย่างชัดเจน และเมื่อทดสอบในประชากรชั่วที่ 2 ในระหว่างเดือน มกราคม ถึงเดือน เมษายน ซึ่งเป็นฤดูนาปรัง โดยใช้เทคนิค RGA พบว่า ประชากรชั่วที่ 2 จำนวน 191 ต้น ไวต่อช่วงแสง และ 177 ต้น ไม่ไวต่อช่วงแสง ซึ่งตรงกับสัดส่วน 9 : 7 (P<0.01) แสดงให้เห็นว่า ลักษณะไวแสงเป็นลักษณะเด่น ข่มไม่ไวแสง และมียีนควบคุม 2 ยีน ที่มีการทำงานร่วมกันแบบ complementary gene และยีนเด่น 2 ตำแหน่งนี้มีปฏิกิริยาแบบข่มข้ามคู่ (epistasis) นอกจากนี้ยังสามารถคัดเลือกประชากรต้นที่ไม่ไวต่อช่วงแสงและอายุเก็บเกี่ยวสั้นได้จำนวน 150 ต้น แสดงให้เห็นว่าการใช้เทคนิค RGA สามารถใช้ในการประเมินการแสดงออกของยีนในข้าวกลุ่มไวต่อช่วงแสงนอกฤดูการเพาะปลูกได้ และยังสามารถแยกกลุ่มสายพันธุ์ที่มีอายุสั้นและกลุ่มที่มีความไวแสงปานกลางออกจากกันได้ จึงเป็นเทคนิคที่สามารถใช้เป็นเครื่องมือ เพื่อย่นระยะเวลาในการประเมินลักษณะความไวต่อช่วงแสงในประชากรได้และสามารถนำมาใช้ในกระบวนการปรับปรุงพันธุ์ข้าวได้