การศึกษาการดำเนินงานโครงการแปลงใหญ่ข้าว: กรณี ตำบลกู่สวนแตง อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ จังหวัดบุรีรัมย์

Main Article Content

กันยารัตน์ บุญปก
อรุณี พรมคำบุตร

บทคัดย่อ

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษา 1) การบริหารจัดการกลุ่ม 2) การดำเนินโครงการ และ 3) ปัญหาและข้อเสนอแนะของการดำเนินงานกลุ่มแปลงใหญ่ข้าว ตำบลกู่สวนแตง อำเภอบ้านใหม่ไชยพจน์ จังหวัดบุรีรัมย์ การวิจัยใช้วิธีวิจัยแบบผสม ประกอบด้วยการเก็บข้อมูลเชิงคุณภาพ โดยใช้การสัมภาษณ์แบบกึ่งโครงสร้าง และการสนทนากลุ่มกับเกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการ ประธานและคณะกรรมการกลุ่ม เจ้าหน้าที่ของรัฐที่รับผิดชอบโครงการ และคนในชุมชนที่ไม่ได้เข้าร่วมโครงการ และการรวบรวมข้อมูลเชิงปริมาณโดยการใช้แบบสัมภาษณ์เพื่อประเมินความรู้กับกลุ่มตัวอย่าง วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์แก่นสาระ และสถิติเชิงบรรยาย ผลการวิจัยพบว่า กลุ่มแปลงใหญ่ข้าวได้รับการสนับสนุนงบประมาณ ความรู้ เครื่องจักรกลการเกษตร และปัจจัยการผลิตจากหลายหน่วยงานรัฐ เกิดการเปลี่ยนแปลงด้านการบริหารกลุ่มเกษตรกร ส่งผลให้บรรลุ 3 เป้าหมายของโครงการตามเป้าหมาย 5 ด้าน คือ การลดต้นทุน (33.30%) การเพิ่มผลผลิต (25.93%) กลุ่มมีเมล็ดพันธุ์ดี กลุ่มมีการบริหารจัดการโดยมีโครงสร้างและกำหนดบทบาทหน้าที่ของกรรมการอย่างชัดเจน มีการปรับเปลี่ยนกติกากลุ่มตามสถานการณ์ และสามารถบริหารจัดการเครื่องจักรกลการเกษตรเพื่อสร้างรายได้ และบริหารการเงินทำให้มีเงินปันผลให้สมาชิก แต่การพัฒนาคุณภาพการผลิตยังต่ำกว่าเป้าหมาย โดยสมาชิกได้รับรองมาตรฐานอินทรีย์ 32% จากเป้าหมาย 50% และการมีตลาดรองรับผลผลิตที่ให้ราคาสูงกว่าตลาดทั่วไปที่มีเพียง 24% ของสมาชิกที่ไปจำหน่าย นอกจากนี้ ยังเกิดเครือข่ายสังคมระหว่างสมาชิก และองค์กรในชุมชน เกษตรกรที่เข้าร่วมโครงการมีความรู้หลังจากที่ได้เข้าร่วมโครงการเฉลี่ยอยู่ในระดับมาก (ค่าเฉลี่ย 5.44) ปรับเปลี่ยนพฤติกรรมโดยการลดใช้สารเคมี การไถกลบตอซัง และการลดการเผาตอซัง ทำให้สิ่งแวดล้อมดีขึ้น อย่างไรก็ตาม กลุ่มประสบปัญหาแหล่งรับซื้อที่ทำข้อตกลงอยู่ห่างไกล และการมีสมาชิกสูงอายุซึ่งส่งผลต่อการดำเนินกิจกรรมและเป้าหมายการพัฒนาของกลุ่ม กลุ่มควรจัดหาเครื่องจักรกลทางการเกษตรให้เพียงพอต่อความต้องการของสมาชิกเพื่อเพิ่มโอกาสในการหารายได้เข้ากลุ่ม มีการรวมกลุ่มในการจำหน่ายเพื่อเพิ่มอำนาจต่อรองกับแหล่งรับซื้อ เชื่อมโยงตลาดรับซื้อสินค้าตามมาตรฐาน และสร้างมูลค่าเพิ่มของสินค้าโดยการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าว นอกจากนี้ กลุ่มควรมีการพัฒนาคนรุ่นใหม่ให้สามารถบริหารงานของกลุ่มได้อย่างต่อเนื่อง

Article Details

บท
บทความวิจัย (research article)

References

กรมพัฒนาที่ดิน. 2567. Agri-Map Online. แหล่งข้อมูล: http://agri-map-online.moac.go.th. ค้นเมื่อ 14 มกราคม 2567.

กรมส่งเสริมการเกษตร. 2567. ระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่. แหล่งข้อมูล: https://co-farm.doae.go.th/graph/ Dashboard1dsb.php. ค้นเมื่อ 7 มกราคม 2567.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2559. คู่มือ การดำเนินงานระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่. แหล่งข้อมูล:

https://www.opsmoac.go.th/rayong-manual-files-402891791811. ค้นเมื่อ 15 สิงหาคม 2566.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2560ก. ยุทธศาสตร์เกษตรและสหกรณ์ระยะ 20 ปี (พ.ศ. 2560 – 2579) และแผนพัฒนาการเกษตร

ในช่วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 12 (พ.ศ. 2560 – 2564). แหล่งข้อมูล:

https://www.opsmoac.go.th/strategic-files-401191791792. ค้นเมื่อ 2 กุมภาพันธ์ 2567.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2560ข. คู่มือ การดำเนินงานระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่. แหล่งข้อมูล:

https://www.agriman.doae.go.th/large%20plot%2059/k1/10_2%20(2).pdf. ค้นเมื่อ 15 สิงหาคม 2566.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. 2563. คู่มือการดำเนินงานโครงการยกระดับแปลงใหญ่ด้วยเกษตรสมัยใหม่และเชื่อมโยงตลาด. แหล่งข้อมูล: https://co-farm.doae.go.th/up/doc/handbook.pdf. ค้นเมื่อ 15 สิงหาคม 2566.

กระทรวงเกษตรและสหกรณ์. ม.ป.ป. รายงานผลการดำเนินงานประจำปี 2563. แหล่งข้อมูล: https://www.opsmoac.go.th /chachoengsao -dwl-files-421591791801. ค้นเมื่อ 2 เมษายน 2567.

เกศกุล สระกวี. 2564. ทฤษฎีการเปลี่ยนแปลงและตัวชี้วัดทางพฤติกรรมในการประเมินผลกระทบทางสังคม. วารสารพฤติกรรมศาสตร์. 27(2): 1-19.

เกษศริน รอดศรี, เบญจมาศ อยู่ประเสริฐ และพลสราญ สราญรมย์. 2562. ความเข้มแข็งของกล่มเกษตรกรในระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่ กลุ่มนาแปลงใหญ่บ้านโนนกระสัง ตำบลกระเบื้องใหญ่ อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา. วารสารแก่นเกษตร. 47(1): 1103-1110.

จินดา ขลิบทอง และเฉลิมศักดิ์ ตุ้มหิรัญ. 2558. การพัฒนารูปแบบการส่งเสริมการเกษตรเพื่อการพึ่งพาตนเองของชุมชน. แหล่งข้อมูล: https://ird01.stou.ac.th/Researchlib/ShowDataResearch.php?AutoID=2558_030. ค้นเมื่อ 15 กุมภาพันธ์ 2567.

ฉวีวรรณ เจริญผ่อง, ชลาธร จูเจริญ และสุภาภรณ์ เลิศศิริ. 2565. ปัจจัยการตัดสินใจเข้าร่วมเกษตรแปลงใหญ่โกโก้ของเกษตรกรในอำเภอวังเหนือ จังหวัดลำปาง. วารสารแก่นเกษตร. 50(3): 710-718.

ธีรเดช ฉายอรุณ. 2562. การประเมินผลโครงการ. แหล่งข้อมูล: http://dcd.ddc.moph.go.th/uploads/file/HR_Nim/%E0%B8%81

%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9B%E0%B8%A3%E0%B8%B0%E0%B9%80%E0%B8%A1%E0%B8%B4%E0%B8%99%E0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%B9%82%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%20(2562).pdf. ค้นเมื่อ 2 เมษายน 2567.

บรรเจิดศักดิ์ สัณหภักดี, กันต์ติกมาฐ รัตนปริญญานุกูล, ชุติระ ระบอบ, พิษณุ วรรณกูล และมงคล ยุพัฒน์. 2564. นโยบายเกษตรแปลงใหญ่กับบริบทของเกษตรกรปลาสลิดจังหวัดสมุทรปราการ. วารสารธุรกิจปริทัศน์. 13(1): 130-149.

บุญชม ศรีสะอาด. 2560. การวิจัยเบื้องต้น. สำนักพิมพ์ สุวีริยาสาส์น, กรุงเทพฯ.

เยาวดี วิบูลย์ศรี. 2539. การประเมินโครงการ : แนวคิดและแนวปฏิบัติ. สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กรุงเทพฯ.

รภัสสรณ์ คงธนจารุอนันต์ และอารีย์ เชื้อเมืองพาน. 2564. ความเข้มแข็งของกลุ่มเกษตรกรระบบเกษตรนาแปลงใหญ่ในจังหวัดเชียงราย. วารสารวิจัยและส่งเสริมวิชาการเกษตร. 38(3): 182-193.

วชิรญา ไชยวุฒิ, พัชราวดี ศรีบุญเรือง และพิชัย ทองดีเลิศ. 2564. การได้รับการสนับสนุนจากโครงการระบบส่งเสริมเกษตรแบบแปลงใหญ่ของเกษตรกรแปลงใหญ่ข้าว อำเภอแสวงหา จังหวัดอ่างทอง. วารสารวิทยาศาสตร์เกษตร. 52(1): 57-70.

วีรนุช กุดแถลง และสุกัลยา เชิญขวัญ. 2567. การรับรู้ผลกระทบจากการเผาตอซังและฟางข้าวของเกษตรกรผู้ปลูกข้าวอำเภอกมลาไสย จังหวัดกาฬสินธุ์. วารสารเกษตร. 40(1): 113-126.

สมชาย ชาญณรงค์กุล. 2560. สัมฤทธิ์ผลของการพัฒนาเกษตรแปลงใหญ่. แหล่งข้อมูล: https://home.mju.ac.th/News/3.%E0%B8

%AA%E0%B8%B1%E0%B8%A1%E0%B8%A4%E0%B8%97%E0%B8%98%E0%B8%B4%E0%B9%8C%E0%B8%9C%E0%B8%A5%E0%B8%82%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%81%E0%B8%B2%E0%B8%A3%E0%B8%9E%E0%B8%B1%E0%B8%92%E0%B8%99%E0%B8%B2%E0%B9%80%E0%B8%81%E0%B8%A9%E0%B8%95%E0%B8%A3%E0%B9%81%E0%B8%9B%E0%B8%A5%E0%B8%87%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%8D%E0%B9%88.pdf. ค้นเมื่อ 2 เมษายน 2567.

สิริยุพา เลิศกาญจนาพร. 2566. ต้นทุนและผลตอบแทนจากการปลูกข้าวนาปีของเกษตรกร โครงการระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่ อำเภอแม่ใจ จังหวัดพะเยา. วารสารวิจัยและส่งเสริมวิชาการเกษตร. 40(1): 130-138.

สุภางค์ จันทวานิช. 2557. วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ. สำนักพิมพ์แห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย. กรุงเทพฯ.

โสมรัศมิ์ จันทรัตน์, วิษณุ อรรถวนิช, ภูมสิทธิ์ มหาสุวีระชัย, กรรณิการ์ ธรรมพานิชวงศ์ และจิรัฐ เจนพึ่งพร. 2562. ภูมิทัศน์ภาคเกษตรไทย จะพลิกโฉมอย่างไรสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน. แหล่งข้อมูล: https://thaipublica.org/2019/10/farming-farmer-perspective-insight/. ค้นเมื่อ 3 กุมภาพันธ์ 2567.

สำนักงานพัฒนาการวิจัยการเกษตร (องคการมหาชน). 2561. การลดความสูญเสียในกระบวนการเก็บเกี่ยวขาวเปลือก กรณีศึกษา

การเก็บเกี่ยวขาวในพื้นที่สงเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่. แหล่งข้อมูล: https://hectortarr.arda.or.th/api/ uploaded

_file /QF_leERAef1HXTJZFIgG3. ค้นเมื่อ 3 กุมภาพันธ์ 2567.

สำนักงานสถิติแห่งชาติ. 2566. สรุปผลการสำรวจ ภาวการณ์ทำงานของประชากร เดือน ธันวาคม 2566. แหล่งข้อมูล: https://www.nso.go.th/nsoweb/storage/survey_detail/2024/20240125144415_15907.pdf. ค้นเมื่อ 15 มีนาคม 2567.

สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร. 2562. รายงานการประเมินผล โครงการระบบส่งเสริมการเกษตรแบบแปลงใหญ่ ปี 2559 – 2561. แหล่งข้อมูล: https://api-research.nabc.go.th/uploads/bd6ed57539_6f4b4dedc4d2d175776d59239022e309.pdf. ค้นเมื่อ 2 เมษายน 2567.

อนนท์ สุขสวัสดิ์. 2543. การจัดการฟางข้าวเพื่อการปรับปรุงดินและเพิ่มผลผลิตข้าว. วารสารวิชาการเกษตร. 38(3): 280-286.

Braun, V. and V. Clarke. 2006. Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology. 3(2): 77-101.

Caldwell, J. S., and A. Promkhambut. 2023. Technology change in dry season vegetable production: a comparison of two villages with and without a farmer group in Khon Kaen Province, Northeast Thailand. Journal of International Society for Southeast Asian Agricultural Sciences. 29(1): 102-119.

Johnson, N., N. Lilja, and J. A. Ashby. 2003. Measuring the impact of user participation in agricultural and natural resource management research. Agricultural Systems Journal. 78(2): 287-306.

Kabir, M. S., D. N. R. Paul, M. I. Hossain, and N. M. F. Rahman. 2016. Area and production of rice under different crop-cut methods in Bangladesh. Bangladesh Rice Journal. 20(1): 11-16.

Knook, J., V. Eoryb, M. Brandera, and D. Moranc. 2020. The evaluation of a participatory extension programme focused on climate friendly farming. Journal of Rural Studies. 76: 40-48.

Promkhambut, A., A. Polthanee, B. Simma, J. Fox, and A. T. Rambo. 2023. Reconfiguring Farming Systems of Smallholders with Market-Led Approach: A Case Study in Northeast Thailand. Sustainability. 15(16): 12144.