การศึกษาความเป็นพลเมืองผ่านมุมมองทางสังคมวิทยาการเมือง

บทคัดย่อ

 บทความวิชาการนี้ได้ทบทวนการศึกษาความเป็นพลเมืองผ่านมุมมองทางสังคมวิทยาการเมือง จากกรอบแนวคิดการศึกษาความเป็นพลเมือง (Frame of Citizenship) มีความสำคัญในทางการเมืองและการเคลื่อนไหวทางสังคมของบุคคลทั้งในระดับปัจเจกชน (Individual) และระดับกลุ่มหรือชุมชน (Community) ผ่านมิติของความเป็นพลเมืองทั้ง 3 มิติ ได้แก่ การเป็นสมาชิกของชุมชนการเมือง (Membership) การมีสิทธิและหน้าที่ (Rights as Obligations) และการกระทำ (Practices) ซึ่งเป็นองค์ประกอบของการศึกษาความเป็นพลเมืองทั้ง 3 แนวคิดที่มีจุดเน้นของการศึกษาที่แตกต่างกันไปตามบริบททางสังคมนั้น ๆ สำหรับ แนวคิดความเป็นพลเมืองแบบเสรีนิยม (Libertarianism) ให้ความสำคัญกับสิทธิเสรีภาพของปัจเจกชน แต่ก็เห็นว่าความเป็นพลเมืองมีองค์ประกอบทั้งในเรื่องของความเป็นปัจเจกชนของแต่ละบุคคล (Individualistic) และเรื่องของกลุ่มคน (Collectivist) เข้ามาเกี่ยวข้องด้วย แนวคิดแบบสาธารณนิยมที่เน้นบทบาทของพลเมือง “Civic Republicanism” เน้นการมีส่วนร่วมและความรับผิดชอบต่อส่วนรวมของพลเมืองนั้น จะต้องให้การศึกษาเพื่อสร้างสำนึกความเป็นพลเมือง (Civic Education) เพื่อให้เกิดคุณธรรมแบบพลเมือง หรือ “การคิดถึงประโยชน์ส่วนรวม” (Civic Virtue) และแนวคิดความเป็นพลเมืองแบบชุมชนนิยม (Communitarian) การให้ความสำคัญกับชุมชนหรือค่านิยมของสังคมมากกว่าปัจเจกบุคคลหรือค่านิยมส่วนตัวของบุคคล ให้ความสนใจในสิทธิกลุ่ม (Group Right) และสิทธิร่วม (Collective Right) ทั้งในแง่การเมือง เศรษฐกิจ สังคม โดยเฉพาะสิทธิต่อทรัพยากร ภายใต้พันธะข้อตกลงทางสังคม และการสร้างและการคงไว้ซึ่งชุมชนผ่านการแสดงออกถึงความเป็นพลเมืองที่ตื่นรู้กับปัญหาที่เกิดกับชุมชนการเมืองของตนเองผ่านการมีจิตสำนึกเพื่อส่วนร่วมหรือจิตสาธารณะ ดังนั้นการศึกษาความเป็นพลเมืองในปัจจุบันเป็นสิ่งที่สะท้อนให้เห็นสถานะของความเป็นพลเมืองที่ในทุก ๆ สังคมพึงปรารถนา แต่ละบริบทของสังคมนั้น ๆ อาจกำหนดสถานะหรือคุณลักษณะของพลเมืองที่แตกต่างกันออกไปภายใต้บริบทชุมชนการเมืองนั้น ๆ