บทบาทของผ้าทอในพิธีกรรมกินแขก-กุนตายของคนไทในลุ่มน้ำโขง

บทคัดย่อ

บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบทบาทของผ้าทอในพิธีกรรมการแต่งงานและพิธีกรรมหลังความตายของกลุ่มชาติพันธุ์ไทที่อาศัยอยู่ลุ่มแม่น้ำโขง 3 ชุมชน ได้แก่ 1) บ้านโพนทอง อำเภอบ้านแพง จังหวัดนครพนม ประเทศไทย 2) บ้านตาแหลว เมืองจำพอน แขวงสะหวันนะเขต สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว 3) บ้านจ่า เขตปกครองตนเองชนชาติไทสิบสองปันนา มณฑลยูนนาน สาธารณรัฐประชาชนจีน เก็บข้อมูลภาคสนามระหว่างเดือนธันวาคม พ.ศ. 2565 ถึง เดือนพฤษภาคม พ.ศ. 2566 โดยมีผู้ให้ข้อมูลสำคัญ จำนวน 15 คน ด้วยการสัมภาษณ์เชิงลึกและการสัมภาษณ์กลุ่ม วิเคราะห์และนำเสนอข้อมูลเชิงพรรณนาวิเคราะห์

ผลการวิจัยพบว่า กลุ่มชาติพันธุ์ไททั้ง 3 ชุมชน ยังมีแนวปฏิบัติพิธีกรรมเกี่ยวกับชีวิต ทั้งพิธีกรรมการแต่งงาน (กินดอง หรือกินแขก) และพิธีกรรมหลังความตาย (งันเฮือนดี หรือกุนตาย) โดยพิธีกรรมดังกล่าวใช้ผ้าทอมือเป็นวัตถุสัญลักษณ์สำคัญในการประกอบพิธีกรรม ในพิธีกรรมกินดองผู้หญิงจะผลิตผ้าทอและหาซื้อผ้าทอเพื่อใช้เป็นเครื่องแต่งกาย เครื่องไหว้ เครื่องใช้ และเครื่องนอน ส่วนพิธีกรรมกุนตายผ้าทอจะถูกนำมาใช้เป็นเครื่องแต่งกายศพ ผ้าคลุมโลงศพ ตลอดจนการประกอบพิธีกรรมอุทิศส่วนกุศลให้แก่ผู้ตายก็นิยมทอตุงหรือธุง เพื่อเป็นสัญลักษณ์ส่งวิญญาณผู้ตาย ผ้าทอจึงสะท้อนให้เห็นวิถีชีวิตของกลุ่มชนชาติไทที่ผูกพันกับความเชื่อดั้งเดิมและความเชื่อทางพระพุทธศาสนา ด้านบทบาทของผ้าทอในพิธีกรรมเกี่ยวกับชีวิต พบว่า มีบทบาท 4 ด้าน ประกอบด้วย 1) บทบาทในการแสดงตัวตนของผู้หญิง 2) บทบาทในการแสดงโลกทัศน์โลกหลังความตาย 3) บทบาทการสร้างมูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจของชุมชน และ 4) บทบาทในการธำรงอัตลักษณ์ทางวัฒนธรรมของกลุ่มคนไท