การพัฒนาขีดความสามารถของเกษตรกรเพื่อการผลิตไม้ผลคุณภาพส่งออกตามแนวทางปฏิบัติ “โรงเรียนเกษตรกร”

บทคัดย่อ

กรณีศึกษานี้ได้ชี้ให้เห็นว่า การเป็นชาวสวนไม้ผลเพื่อการส่งออกนั้น เกษตรกรจำเป็นต้องรวมตัวกันและปฏิบัติการในระดับกลุ่ม พร้อมดำเนินการอย่างเป็นขั้นตอนเพื่อทำกลุ่มให้เข้มแข็ง จากประสบการณ์สองปีของชมรมผู้ปลูกมะม่วง จังหวัดเชียงใหม่ ได้แสดงให้เห็นถึงผลลัพธ์ที่น่าพอใจของการพัฒนาศักยภาพเกษตรกร

ประเทศไทยนับว่ามีศักยภาพในการแข่งขันสูง สำหรับการส่งออกไม้ผลเขตร้อนไปยังตลาดต่างประเทศ แต่เกษตรกรผู้ผลิตยังต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขอีกหลายขั้นตอนเพื่อให้บรรลุเป้าหมายดังกล่าว เอกสารงานวิจัยฉบับนี้มีวัตถุประสงค์ที่จะอธิบายถึงกระบวนการกลุ่มที่ได้กำหนดขึ้นโดยเกษตรกร ผู้ซึ่งตั้งใจผลิตไม้ผลให้ได้คุณภาพตรงตามมาตรฐานของประเทศผู้นำเข้าทั้งหลาย กรณีศึกษานี้ ผู้วิจัยได้ใช้วิธีเข้าไปมีส่วนร่วมในกระบวนการสร้างความเข้มแข็งให้กับสมาชิกของกลุ่มเกษตรกรเป้าหมาย ซึ่งเป็นกิจกรรมเชิงบูรณาการที่เกิดจากความเห็นพ้องของสมาชิกทั้งหมด

กลุ่มเกษตรกรที่มีสมาชิกทั้งสิ้น 60 คน จากพื้นที่ 3 อำเภอของ จ. เชียงใหม่ ได้แก่ อ. แม่แตง อ. เชียงดาว และ  อ.ไชยปราการ เห็นสอดคล้องกันถึงโอกาสในการผลิตมะม่วงคุณภาพเพื่อเข้าสู่ตลาดญี่ปุ่น จึงได้รวมตัวกันเมื่อ กันยายน 2547 และต่อมาได้ขึ้นทะเบียนกับกรมส่งเสริมการเกษตรเป็น “วิสาหกิจชุมชนกลุ่มการตลาดผู้ผลิตมะม่วงเพื่อการส่งออก จ.เชียงใหม่” (ชมรมผู้ปลูกมะม่วงจังหวัดเชียงใหม่) ภายในกลุ่มใหญ่นี้ มีสมาชิกที่เป็นแกนนำจำนวน 10 คน ที่เรียกตนเองว่า “กลุ่มการตลาด” ได้เริ่มต้นรวบรวมข้อมูล วิเคราะห์ สังเคราะห์ และดำเนินการจัดทำแผนปฏิบัติการที่จำเป็นต่อการพัฒนาศักยภาพของสมาชิก

ในช่วงเวลา 2 ปี ของการพบปะกันอย่างสม่ำเสมอของสมาชิก กลุ่มได้ดำเนินกิจกรรมชุดกระบวนการเรียนรู้ดังต่อไปนี้ 1) สร้างความเข้าใจในขั้นตอนที่ซับซ้อนของกระบวนการส่งออกไม้ผล ที่สมาชิกทุกคนจำเป็นต้องปฏิบัติตาม 2) สร้างความเข้าใจถึงความสำคัญของกลุ่มที่ได้ขึ้นทะเบียนไว้ ว่าจำเป็นต้องทำให้เป็นที่รู้จัก และได้รับการยอมรับ เพื่อสร้างอำนาจต่อรองทั้งด้านการผลิตและการตลาด 3) เรียนรู้และทัศนศึกษายังกลุ่มที่ประสบความสำเร็จในการส่งออกไปประเทศญี่ปุ่น เช่น “ชมรมมะม่วงพร้าว” จ. เชียงใหม่ 4) จัดทำฐานข้อมูลของแต่ละสวนที่ผลิตมะม่วงเพื่อการส่งออก 5) แบ่งหน้าที่กันเป็นกลุ่มย่อยเพื่อช่วยดูแล ด้านการผลิต การตลาด และการสร้างความเข้มแข็งให้กับสมาชิก ตามแนวทาง “โรงเรียนเกษตรกร” 6) ยกระดับองค์กรโดยส่งเสริมให้มีกิจกรรมการเรียนรู้อย่างต่อเนื่อง อาทิเช่น การสร้างพันธมิตรกับกลุ่มผู้ผลิตมะม่วงและกลุ่มผู้ส่งออกอื่น ปรับปรุงวิธีปฏิบัติในสวนเพื่อให้ได้ผลผลิตคุณภาพ การดูแลหลังการเก็บเกี่ยวและการทำมาตรฐานคุณภาพเพื่อการส่งออก การเข้าถึงข้อมูลข่าวสารที่ทันสมัยในเรื่องการส่งออกผักและผลไม้ไปยังตลาดญี่ปุ่นและตลาดสหภาพยุโรป รวมทั้งสถานการณ์การผลิตของประเทศที่เป็นคู่แข่งทางการค้า และ 7) การจัดการองค์ความรู้ โดยการสื่อสารและบูรณาการองค์ความรู้เชิงปฏิบัติ กับกลุ่มผู้ผลิตมะม่วงที่ประสบความสำเร็จในการส่งออก จาก อ. พร้าว จ.เชียงใหม่ อ. บางคล้า จ. ฉะเชิงเทรา และ อ. ปากช่อง จ. นครราชสีมา ทำให้องค์ความรู้เชิงปฏิบัติที่แม่นยำในการผลิตไม้ผลคุณภาพได้รับการประมวลขึ้น