สถานภาพการผลิต พันธุ์ และแนวทางพัฒนาลำไยเพื่ออุตสาหกรรมในเขตภาคเหนือ

บทคัดย่อ

การวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมข้อมูลเกี่ยวกับสภาพพื้นที่ปลูกลำไยในจังหวัดเชียงใหม่และลำพูนสภาพการผลิต เทคโนโลยีชาวบ้านพันธุ์ ลำไยที่ใช้ปลูกตลอดจนสถานภาพอุตสาหกรรมการแปรรูปลำไยในปัจจุบันประชากรที่ใช้ศึกษาคือเกษตรกรชาวสวนลำไยจำนวน 170 รายผู้ประกอบการแปรรูปรายใหญ่ (มากกว่า 100 ตัน / ปี) จำนวน 33 รายและผู้ประกอบการแปรรูปรายย่อย (น้อยกว่า 100 ตัน / ปี) จำนวน 109 รายโดยการสัมภาษณ์วิเคราะห์ข้อมูลโดยใช้ค่าความถี่และค่าร้อยละ

ผลการศึกษาพบว่าปัจจุบันเกษตรกรได้มีการขยายพื้นที่ปลูกลำไยมากขึ้นเป็นผลให้มีการส่งออกในรูปของลำไยอบแห้งมีปริมาณและมูลค่าเพิ่มขึ้นเกิน 20 เท่าในรอบ 10 ปีที่ผ่านมาพันธุ์ลำไยที่เกษตรกรนิยมปลูกคือพันธุ์ดอ เนื่องจากเป็นพันธุ์เบา ให้ผลผลิตเร็วกว่าพันธุ์อื่นใช้บริโภคได้ทั้งสดและแปรรูปได้ดีเป็นที่ยอมรับของโรงงานอุตสาหกรรมทั้งการอบแห้งทั้งเปลือกและบรรจุกระป๋องลักษณะของดินที่เหมาะสมกับการเจริญเติบโตของต้นลำไยควรเป็นดินร่วนปนทรายระบายน้ำดีมีค่าของความเป็นกรดเป็นด่างประมาณ 7.7 และมีอินทรียวัตถุมากพอสมควร

การปลูกและดูแลรักษาลำไยเกษตรกรตัดสินใจปลูกลำไยด้วยตนเอง ในระยะเริ่มแรกเมื่อลำไยมีอายุ 14 ปีเกษตรกรอาศัยภูมิปัญญา / เทคโนโลยีของตนเองในการทำสวนลำไย ส่วนใหญ่ใช้แรงงานในครัวเรือน และมีที่ดินเป็นของตนเองเฉลี่ยประมาณ 10 ไร่เป็นพื้นที่ราบลุ่มมีน้ำพอเพียง เกษตรกรไม่สามารถเลือกพื้นที่ปลูกได้

เนื่องจากมีพื้นที่ จำกัด ระยะปลูก 10 x 10 ม. (16 ต้น / ไร่) มีการเตรียมดินโดยการขุดหลุมปลูกรองก้นหลุมด้วยปุ๋ยคอก (ปุ๋ยมูลวัว) ระยะเวลาปลูกตั้งแต่พฤษภาคมถึงสิงหาคม (ต้นฤดูฝน) กล้าที่ใช้ปลูกส่วนใหญ่ซื้อจากสวนที่พิจารณาแล้วว่าให้ผลผลิตดีมีการคลุมโคนเพื่อรักษาความชื้นของดินและลดวัชพืชส่วนใหญ่มีการให้น้ำแบบปล่อยน้ำขังโคนต้นของทรงพุ่มเกษตรกรมีการใช้ทั้งปุ๋ยอินทรีย์และปุ๋ยเคมีผสม 15-15-15 หรือ 16-16-16 ไม่มีการตัดแต่งทรงพุ่มเพื่อควบคุมขนาดของทรงพุ่ม

การดูแลรักษาต้นลำไยที่ให้ผลผลิตแล้ว (อายุมากกว่า 4 ปี) โดยทั่วไปจะเน้นการบำรุงรักษาต้นให้มีความสมบูรณ์โดยการใช้สารเคมีควบคุมโรคแมลงและใส่ปุ๋ยอย่างสม่ำเสมอเกษตรกรส่วนใหญ่จะมีการค้ำยันต้นลำไยเพื่อป้องกันการหักโค่นล้มของต้นเนื่องจากลมพายุโดยใช้ไม้ไผ่เป็นหลัก

การดูแลรักษาขณะต้นลำไยออกดอกเกษตรกรจะงดการให้น้ำตั้งแต่เดือนพฤศจิกายนเป็นต้นไปจนกว่าจะเริ่มแทงช่อดอกจึงจะเริ่มให้น้ำอีกทีละน้อยเกษตรกรบางรายอาจจะรมควันไฟโดยการเผาเศษพืชใต้ทรงพุ่มในเดือนธันวาคมประมาณ 2-3 ครั้งเพื่อเร่งการแทงช่อดอก

การดูแลรักษาผลและการเก็บเกี่ยวเกษตรกรจะให้น้ำต้นลำไยอย่างเพียงพอพร้อมใส่ปุ๋ยบางรายอาจมีการฉีดพ่นฮอร์โมนเพื่อป้องกันผลร่วงและเร่งการเจริญเติบโตของผลการตรวจสอบความแก่ของผลส่วนใหญ่ใช้วิธีชิมดูความหวานของเนื้อและผิวเปลือกจะเรียบบางรายอาจจะนับวันตั้งแต่ดอกบานจนถึงเก็บเกี่ยวสำหรับพันธุ์ดอ ประมาณ 180-190 วันการเก็บเกี่ยวใช้แรงงานคนค่าแรงงานประมาณ 120-200 บาท / วันแล้วแต่ประเภทของงานภาชนะที่บรรจุ ได้แก่ ตะกร้าพลาสติกขนาดบรรจุ 15-25 กก. หรือกล่องกระดาษขนาดบรรจุ 12-15 กก.

การจัดการสวนลำไยหลังการเก็บเกี่ยวเกษตรกรมีการตัดแต่งกิ่งที่ฉีกหักเสียหายจากการเก็บเกี่ยวและกิ่งที่เป็นโรคหลังจากนั้นจะใส่ปุ๋ยเคมีสูตร 15-15-15 เพื่อเร่งให้แตกใบใหม่เร็วที่สุด

โรคและแมลงศัตรูลำไยที่เกษตรกรพบมากที่สุด ได้แก่ โรคพุ่มไม้กวาดซึ่งขณะนี้ยังไม่สามารถจะป้องกันได้เมื่อเกิดระบาดเกษตรกรจะตัดยอดทิ้งหนอนคืบกินใบและหนอนเจาะลำต้นและกิ่งจะเข้าทำลายยอดอ่อนใบอ่อนและลำต้นของลำไยเกษตรกรกำจัดโดยใช้โมโนโคโตฟอส

ระบบตลาดและการขายผลผลิตเกษตรกรส่วนใหญ่นิยมขายเหมาอาจจะขายตั้งแต่เริ่มออกดอกหรือขณะติดผลขนาดเล็กไปจนถึงผลใกล้สุกเงื่อนไขในการซื้อขายจะแตกต่างกันออกไปการดูแลสวนหลังขายเหมาจะเป็นเจ้าของสวนหรือผู้ซื้อดูแลเองตาม แต่จะตกลงกันการจำหน่ายผลผลิตเพื่อการบริโภคสดจะมีการแบ่งเกรดประมาณ 3-4 เกรด แต่ถ้าขายเพื่อนำไปแปรรูปจะไม่มีการคัดเกรด

สถานภาพการแปรรูปลำไยในปัจจุบันส่วนใหญ่ดำเนินการโดยผู้ประกอบการทั้งรายย่อย (กลุ่มแม่บ้านเกษตรกรและอุตสาหกรรมในครัวเรือน) และผู้ประกอบรายใหญ่ (โรงงานอุตสาหกรรมและ บริษัท ) ผู้ประกอบการรายย่อยจะใช้เตาอบโซล่าที่ผลิตในประเทศไต้หวันโดยกรมส่งเสริมการเกษตรกรมส่งเสริมสหกรณ์เกษตรและกรมการค้าภายในให้การสนับสนุนกรรมวิธีในการแปรรูปของทั้งผู้ประกอบการรายใหญ่และรายย่อยจะคล้ายคลึงกันคือมีการคัดเกรดก่อนนำเข้าอบโดยใช้เวลาอบประมาณ 40-50 ชม. แต่ผู้ประกอบการรายใหญ่จะมีการคัดเกรดอีกครั้งก่อนบรรจุลงถุงพลาสติกเพื่อให้แน่ใจว่าผลิตภัณฑ์ที่ได้นั้นมีคุณภาพหลังจากนั้นบรรจุลงกล่องกระดาษเพื่อส่งออกต่างประเทศส่วนการแปรรูปในลักษณะบรรจุกระป๋อง จะดำเนินการโดย บริษัท ซึ่งมีการลงทุนที่สูง จะมีการคัดเกรดก่อนการแปรรูปเพื่อให้ได้มาตรฐานเดียวกัน